In sneltreinvaart moeten de Nederlandse bisdommen de synodale luisterfase van 2021 en 2022 nog eens dunnetjes overdoen. Hoewel de werkwijze inmiddels vertrouwd is, zal het proces door de omstandigheden geen eitje zijn.
Op 2 oktober begint de tweede en laatste synodale bijeenkomst in Rome. Bijna een maand lang zullen bisschoppen en niet-bisschoppen vergaderen over alles wat het proces tot dan toe heeft opgeleverd en knopen doorhakken over een waslijst aan onderwerpen.
De papierberg waarop die gesprekken gebaseerd zijn, is van Himalayaanse proporties – en wordt alleen maar groter. Naast het samenvattingsdocument van de eerste Romeinse sessie en de reflecties van theologenteams op de “grote vragen” die uit het proces naar voren zijn gekomen (zoals over de mogelijkheid van een diakenwijding voor vrouwen) komen daar ook de rapporten bij die naar aanleiding van een nieuwe diocesane consultatieronde zullen verschijnen.
In de ‘routekaart’ die het synodesecretariaat in december 2023 publiceerde, stond namelijk dat de bisdommen in aanloop naar de afsluitende bijeenkomst nieuwe gesprekken moeten opstarten. Die moeten gaan over hoe het synodale proces vorm kan krijgen in een plaatselijke context.
Daarbij vraagt het synodesecretariaat om vooral ook mensen uit te nodigen die in de eerste consultatiefase weinig zijn gehoord, zoals mensen in de sociale marge en niet-katholieken.
In Nederland heeft de Landelijke Werkgroep Synodaliteit een handreiking gepubliceerd om die gesprekken structuur te geven. Het document is beknopt en praktisch, met concrete aanwijzingen voor de vorm en stof van de gesprekken.
Dat moet ook haast wel, want er is haast bij geboden. Op 15 april moeten de gespreksresultaten al bij de bisdommen liggen, die dan een maand de tijd hebben om daar samenvattingen uit te destilleren voor het Vaticaan.
Dat betekent dat er amper twee maanden tijd is om gesprekken te organiseren, te houden en te verwerken. “De tijd is kort”, erkent de werkgroep.
De gesprekken, die spreken, luisteren en stilte moeten combineren, richten zich op aanwijzing van de werkgroep op vier thema’s. Dat zijn Ons gedoopt-zijn als basis van ons Kerk-zijn, over betrokkenheid bij de Kerk en de sacramenten; Vorming in een missionaire Kerk, over missie en evangelisatie; Deelname aan een verwelkomende Kerk, over de Kerk in een multiculturele en multireligieuze context en Vrouwen in het leven en de zending van de Kerk, over de rol van vrouwen in de Kerk.
Anders dan de Belgische bisschoppen, die heel concrete voorstellen doen en gelovigen vragen om daarop te reageren, werkt de Nederlandse aanpak met veel bredere vragen, waarmee het gesprek alle kanten op kan gaan.
Het grote nadeel is natuurlijk wel dat het daardoor een veel grotere klus zal zijn om een rode draad in de resultaten te ontdekken. Vanwege het hoge race-tegen-de-klokgehalte dat deze synodale exercitie toch al heeft, mag het duidelijk zijn: deze nieuwe consultatieronde belooft een pittige klus te worden.
Volgens woordvoerder Freek van Genugten pakt het bisdom het proces tweeledig aan om een zo breed mogelijke gemeenschap te betrekken. Het eerste aspect van deze aanpak omvat de deelname van het bisdom aan ‘Luisterend Op Weg’, een initiatief van het bisdom, de KNR en het Netwerk Katholieke Vrouwen. “Daarnaast wordt de handreiking doorgezet naar de parochies met een oproep om in gesprek te gaan.”
Deze benadering wordt geconcretiseerd door het initiatief ‘Kom Om De Tafel’, dat op 2 maart plaatsvindt in Den Bosch. “De besprekingen tijdens deze bijeenkomst worden teruggekoppeld naar de landelijke werkgroep, waar Karin Bornhijm, vertegenwoordiger van Luisterend Op Weg, deel van uitmaakt.”
Wat betreft de voortgang van het synodale proces benadrukt Van Genugten dat er al een eerste consultatie heeft plaatsgevonden, evenals een enquête in samenwerking met de Erasmus Universiteit. “Hieruit zijn vijf speerpunten naar voren gekomen voor het bisdom. Daarnaast blijft het proces hier doorgaan.” Ook wil bisschop De Korte volgens hem meer synodaal werken met zijn achterban.
Het bisdom Groningen-Leeuwarden heeft de handreiking naar de parochies gestuurd. De wijze waarop dit wordt opgepakt, is afhankelijk van de pastorale teams, zegt woordvoerder Lammert de Hoop. “Bisdombreed wordt een speciale sessie van de Diocesane Pastorale Raad gewijd aan de nieuwe thema’s.”
“Sommige parochies zijn hier serieus mee aan de slag gegaan, terwijl anderen er nauwelijks interesse in tonen. Veel parochianen zijn volgens mij zelfs niet eens op de hoogte van het bestaan van het synodale proces.”
Tweet dit!
De Hoop benadrukt dat het bisdom al een synodale manier van werken hanteert. “Dit is deels te danken aan de bisschop, die de Diocesane Pastorale Raad (DPR) opnieuw heeft ingesteld. Onder leiding van een lekendominicaan bespreekt die raad thema’s sterk in de geest van luisteren en dialoog. Andere voorbeelden zijn een actief jongerenplatform en een roepingengroep van jongvolwassenen. Jongvolwassenen participeren ook in de DPR.” Tot op heden ontving het bisdom geen signalen dat bepaalde groepen zich niet gehoord voelen in de synodale gesprekken.
De Hoop merkt niet per se meer aandacht voor synodaliteit, omdat het bisdom al een communicatieve en participatieve benadering hanteert in besluitvorming. “Wanneer nodig worden specifieke personen of groepen bij bepaalde thema’s betrokken.”
De handreiking is naar de parochies gestuurd; op dat niveau zullen de meeste gesprekken plaatsvinden, aldus woordvoerder Matheu Bemelmans. Volgens hem is het aan parochies om te bepalen hoe groepen die voorheen minder gehoord werden, nu wel betrokken worden.
Over de voortgang van het proces benadrukt Bemelmans dat er via de communicatiekanalen van het bisdom veel aandacht aan de synode is besteed. Maar het is lastig te meten in hoeverre dit wordt opgepikt. “Sommige parochies zijn hier serieus mee aan de slag gegaan, terwijl anderen er nauwelijks interesse in tonen. Veel parochianen zijn volgens mij zelfs niet eens op de hoogte van het bestaan van het synodale proces, wat deels te wijten is aan de korte tijdspanne waarbinnen informatie moet worden verspreid.”
Bemelmans erkent ook dat parochies vooral bezig zijn met overleven en andere urgente zaken, zoals fusies en financiële stabiliteit.
Het bisdom Haarlem-Amsterdam organiseert de gespreksronde op dezelfde manier als de vorige keer: per dekenaat in plaats van op parochieniveau.
Toen een bisdomsmedewerker in maart 2022 over de eerste luisterfase vertelde, gaf zij aan dat het betrekken van migrantenkerken “niet optimaal” was aangepakt. Na dat gesprek kwam er alsnog een bijeenkomst met katholieke migranten, aldus vicaris-generaal Bart Putter. Het betrekken van die groep vindt hij een belangrijk aandachtspunt. “De structuren om ze te benaderen liggen er, maar je moet bijvoorbeeld soms de uitnodiging in een andere taal sturen.”
Synodaliteit is in Haarlem-Amsterdam steeds meer gaan leven, merkt Putter. “Ik wil niet per se zeggen in alle parochies, maar op veel plekken heeft het veel aandacht gekregen.” Toch is er ook nog veel passiviteit rond het proces. “Veel mensen wachten toch vooral af: hoe gaat het verder en wat komt er uiteindelijk in Rome terecht?”
Het aartsbisdom put vertrouwen uit het succes dat de aanpak in de eerste consultatiefase heeft opgeleverd, laat woordvoerder Roland Enthoven weten. Opnieuw worden parochianen en meer specifieke doelgroepen aangespoord om deel te nemen. Enthoven denkt dat “de brede publiciteit voor het synodale proces de mensen zal inspireren die de vorige keer niet zijn bereikt”. Het aartsbisdom hoopt dat dat genoeg is om de mensen die de vorige keer aan de kant bleven staan, nu alsnog te kunnen betrekken.
De Nederlandse afgevaardigde voor de Romeinse synodebijeenkomst in oktober 2023 was de Utrechtse hulpbisschop Ted Hoogenboom. Dat heeft het synodale proces in het aartsbisdom een boost gegeven, aldus de woordvoerder. Het aartsbisdom koppelt de tweede sessie van de bisschoppensynode bovendien aan het uitrollen van het project ‘missionaire parochies’. “Beide trajecten versterken elkaar”, denkt Enthoven.
Naast synodale gesprekken in parochies en diverse gremia worden er in het bisdom een aantal jongerenbijeenkomsten georganiseerd waarop thema’s uit de handreiking worden besproken. Bisschop Hans van den Hende ontmoet maandelijks jongeren bij zijn Tour of Faith, waar synodale onderwerpen centraal zullen staan.
“Het gesprek over de synode over synodaliteit blijft natuurlijk doorgaan”, vertelt woordvoerder Daphne van Roosendaal. “Er zijn geen specifieke acties door het bisdom; de parochies moeten er nu mee aan de slag. Er ligt inderdaad de uitnodiging om groepen te betrekken die zich weinig gehoord hebben gevoeld. We gaan bij de terugkoppeling zien of dat gelukt is.”
“Wat echt belangrijk is, is dat we proberen te ontdekken wat de Heilige Geest ons te zeggen heeft, en wat wij elkaar vanuit die ervaring te vertellen hebben.”
Tweet dit!
De reacties op de eerste gespreksronde waren in ieder geval positief; volgens Van Roosendaal waardeerden mensen met name het spirituele aspect. “Meestal ben je tijdens een vergadering praktisch bezig. Maar nu hebben we echt een keer een geloofsgesprek.”
In het bisdom Breda worden gespreksgroepen van acht tot tien personen samengesteld. Elke pastorale zone kan een of twee van de vier aangereikte thema’s uitkiezen. Na 15 april heeft het bisdom twee weken de tijd om daarvan een geheel te maken van twee A4-tjes, legt woordvoerder Marc de Koning uit.
“Een synodaal gesprek is gebaat bij ontvankelijkheid, we proberen goed naar elkaar te luisteren. Het is geen debat waarbij we willen bewijzen wie gelijk heeft. Wat echt belangrijk is, is dat we proberen te ontdekken wat de Heilige Geest ons te zeggen heeft, en wat wij elkaar vanuit die ervaring te vertellen hebben.” Er zijn twee video’s beschikbaar die een indruk van die werkwijze geven, aldus De Koning.
“Voor zover wij kunnen zien hebben onze parochies ook groepen in beeld die zich minder laten horen in het synodale proces. Daarbij merk ik op dat er bij vorige rondes ook voor is geijverd om iedereen aan het woord te laten. Maar óf iemand van zich laat horen, hangt samen met de mate van diens betrokkenheid bij de kerk.”
Naast dat alle religieuze oversten de handreiking hebben gekregen, is de KNR ook partner in het landelijke project ‘Luisterend Op Weg’, aldus Erica op ’t Hoog. “Ook lokaal gaat men aan de slag met de handreiking. Zo zijn de dominicanen in Rotterdam gestart met een serie avonden voor mensen in de regio.” Daarnaast staan synodale thema’s op de planning voor de regiodagen die de KNR in maart en april organiseert.
Op ’t Hoog erkent dat het belangrijk is dat mensen die zich in eerste instantie niet gehoord hebben gevoeld, betrokken worden, maar weet niet of daar concrete plannen voor zijn. “Eigenlijk hebben religieuzen synodaliteit sowieso al meer in zich”, zegt ze. “Je hebt een overste, maar er zijn natuurlijk ook altijd de kapittels voor belangrijke beslissingen. Ervaring met synodaliteit is er sowieso al.”
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
