Het langverwachte rapport over de afhandeling van misbruikzaken in het aartsbisdom München spaart geen van de bisschoppen die daar in de afgelopen 75 jaar de scepter zwaaiden – ook emeritus-paus Benedictus XVI en kardinaal Reinhard Marx niet.
Donderdag werden de vier delen met in totaal bijna 1900 pagina’s gepresenteerd. De advocaten die het onderzoek verrichtten spraken van een “horrorlitanie” en een “compleet falen” van het systeem tot ten minste 2010.
Het rapport spreekt van 235 vermoedelijke daders (waaronder 173 priesters) en 497 slachtoffers in de periode 1945-2019. 247 slachtoffers waren mannelijk en 182 vrouwelijk; bij 68 personen kon het geslacht niet meer worden vastgesteld.
Bij 60% van de mannelijke slachtoffers vond het misbruik plaats tussen 8 en 14 jaar. Bij de vrouwelijke slachtoffers was dat bij een derde het geval. De meeste daden werden volgens de onderzoekers in de jaren zestig en zeventig gepleegd.
Tegen 67 van de geïdentificeerde geestelijken bestaat volgens de onderzoekers een dermate zware verdenking dat een kerkrechtelijk onderzoek op zijn plaats was geweest – dat echter in slechts 24 van deze gevallen ingesteld werd.
Veertig van deze priesters konden actief blijven in de zielzorg – achttien van hen zelfs na een veroordeling door een burgerlijke rechtbank.
De kerkelijk verantwoordelijken zagen slachtoffers volgens onderzoeker Martin Pusch tot 2002 “zo goed als niet” staan, tenzij als “een bedreiging voor het instituut”.
In de berichtgeving gaat veel aandacht uit naar de drie nog levende (ex-) aartsbisschop van München: kardinaal Joseph Ratzinger (de latere paus Benedictus, 1977-1982), kardinaal Friedrich Wetter (1982-2007) en de huidige aartsbisschop, kardinaal Reinhard Marx.
Volgens de onderzoekers heeft Ratzinger in zijn tijd in München in vier zaken niet goed gehandeld; Wetter zou in 21 zaken fouten hebben gemaakt en Marx in twee.
Pusch wees er daarbij op dat Benedictus in een uitgebreide reactie de aantijgingen aan zijn adres ontkent. De reactie is met toestemming bij het rapport gepubliceerd.
In twee van de vier zaken kregen een priester die door de burgerlijke rechter veroordeeld was, toch een nieuwe pastorale functie. Kerkrechtelijk zou er in deze twee zaken niets ondernomen zijn en van zorg voor hun slachtoffers was volgens de onderzoekers “niets zichtbaar”.
Een van de zaken is die van priester Peter H., die onlangs in het nieuws kwam na een publicatie in Die Zeit. Hij maakte over een periode van enkele decennia onder Ratzinger, Wetter en Marx ten minste 29 slachtoffers.
Benedictus schrijft dat hij in geen van de gevallen kennis had van de daden van de vier priesters. Volgens Pusch is die claim van onwetendheid “nauwelijks in overeenstemming te brengen” met wat uit de onderzochte documenten spreekt.
In de zaak H. stelt Ratzinger niet geweten te hebben dat de priester, die van elders naar München kwam, al van misbruik beschuldigd was: bij de vergadering waarin het dossier ter sprake kwam, zou hij niet aanwezig zijn geweest.
Onderzoeker Ulrich Wastl noemde dat “niet erg geloofwaardig”. Hij las een verslag van de vergadering over het al dan niet toelaten van H. voor; daarin wordt verschillende malen opgemerkt dat kardinaal Ratzinger over andere onderwerpen verslag uitbrengt.
Volgens Wastl moeten mensen de verklaring van Benedictus lezen; die zou een “authentieke inkijk” geven in hoe hooggeplaatsten in de Kerk over seksueel misbruik denken.
Het relatief hoge aantal verwijten aan het adres van kardinaal Wetter heeft mede te maken met zijn lange periode in München, stellen de onderzoekers.
Op een enkele uitzondering na ondernam hij in die tijd weinig tegen beschuldigden; ook deed hij volgens het rapport niets noemenswaardigs om zaken op te helderen.
Wetter zelf gaf toe in een zaak verkeerd gehandeld te hebben, maar ontkende dat hij verder zijn plicht verzuimd heeft. Volgens de kardinaal werd in Duitsland pas vanaf 2010 openlijk over misbruik in de Kerk gesproken; hij zou gebrekkige kennis hebben gehad van alle dimensies van het probleem.
Die verklaring is volgens de onderzoekers weinig geloofwaardig: al eerder, in de jaren negentig en in 2002, werd in de media geschreven over misbruik in de Amerikaanse Kerk. Dichter bij huis was er de geruchtmakende ‘zaak Groër: kardinaal Hans Hermann Groër trad in 1995 terug als aartsbisschop van Wenen na beschuldigingen minderjarigen misbruikt te hebben.
Een “plausibeler” verklaring, zei Pusch, “lijkt ons de verdringing van een tastbaar probleem” door Wetter.
Het voornaamste verwijt aan Wetters opvolger Reinhard Marx is dat hij de afhandeling van misbruikzaken delegeerde, en ze niet voldoende tot Chefsache maakte, terwijl er na 2010 de nodige beschuldigingen van misbruik binnenkwamen aan het adres van nog levende geestelijken.
Marx heeft intussen in een eerste reactie “als zittend aartsbisschop” zijn excuses aangeboden voor het misbruik in de Kerk. “Ik ben geschokt en beschaamd.” Marx liet eerder al weten komende week met een uitgebreidere reactie te komen op het vuistdikke rapport.
Ook het Vaticaan gaat het rapport bestuderen – evenals emeritus-paus Benedictus zo zei zijn secretaris Georg Gänswein tegen Vatican News. Benedictus drukt “zoals hij tijdens de jaren van zijn pontificaat al meermaals deed, zijn schaamte en spijt uit” over het misbruik van minderjarigen door geestelijken.
Ook hernieuwt hij volgens Gänswein “zijn persoonlijke nabijheid en zijn gebed voor alle slachtoffers, waarvan hij er tijdens zijn apostolische reizen enkele persoonlijk ontmoet heeft”.
Wat de juridische consequenties van dit rapport zullen zijn, blijft afwachten. Volgens persbureau KNA doet het Openbaar Ministerie van Beieren onderzoek naar 42 van de zaken waarin kerkelijke medewerkers fouten worden verweten.
Volgens de onderzoekers ligt met dit rapport waarschijnlijk alle informatie over het systemisch falen van de Kerk op tafel. Ze riepen de bisschoppen en andere kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders op om aan zelfonderzoek te doen. Daarbij zou de vraag centraal moeten staan of het werkelijk niet mogelijk was geweest om in de periode tot 2010 al iets aan het systeemfalen te doen.
Onderzoekster Marion Westpfahl verwees naar haar eigen eerste communie, in de jaren zestig van de vorige eeuw: voordat zij die ontving, moest zij biechten. Daarvoor moest ze een gewetensonderzoek doen, en berouw hebben over wat ze verkeerd deed.
“Wat van tienjarige kinderen wordt verwacht”, zei Westpfahl, “moet de meetlat zijn voor het instituut Kerk en haar leidende vertegenwoordigers.”
Bronnen: Katholische Nachrichten-Agentur, katholisch.de
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
