Pastoraal werkster Margreet Sanders liep een half jaar mee in een jeugdgevangenis en schreef een boek over wat ze daar zag. “Ook deze jongeren verdienen het om gezien te worden.”

Ze hebben wat op hun kerfstok, de jongeren die katholiek geestelijk verzorger Margreet Sanders een half jaar lang ontmoette. Tussen de twaalf en achttien jaar oud zijn ze en ze zitten gevangen voor zaken als roofovervallen, bruut geweld of brandstichting.

Perspectief op de schop

Als pastoraal werkster had Sanders in dertig jaar al het nodige gezien en meegemaakt. Maar toen ze in 2020 een half jaar inviel voor een geestelijk verzorger in een jeugdgevangenis, ging haar beeld van de mensheid toch “flink op de schop”, vertelt ze.

Ze besefte dat haar perspectief op de werkelijkheid door haar ervaring in de jeugddetentie behoorlijk veranderde en besloot wat ze meemaakte op te schrijven. Onlangs verscheen haar boek Voor God kom ik mijn cel uit. Daarin bundelde ze haar gesprekken met de jongeren; deskundigen reflecteren op fragmenten.

Geen echt thuis

Al snel ontdekte Sanders dat het kaartspel ‘Kletskop’, dat mensen met eenvoudige vragen in gesprek wil brengen en waar ze als pastoraal werkster alleen maar goede ervaringen mee had, helemaal averechts werkte. Simpele vragen als ‘Wat is je lievelingseten of -film?’ werden afgedaan met het antwoord dat de moeder nooit kookte, of dat de jongere nog nooit naar de bioscoop was geweest.

Samen muziek luisteren en over de teksten praten bleek wel te werken. En al pratend kwam Sanders erachter dat het merendeel van deze jongeren geen echt thuis heeft. Ze hebben vaak hechtingsproblemen, zijn psychisch of fysiek verwaarloosd, of seksueel misbruikt of mishandeld.

Dat kan volgens Sanders een van de oorzaken zijn waarom ze in de criminaliteit belandden. “Veel jongeren die gewelddadig gedrag vertonen, hebben geen veilige omgeving. En het is vaak een intergenerationeel probleem: het geweld stapelt zich op en wordt van generatie op generatie doorgegeven.”

Grijs gebied tussen goed en slecht

De verhalen die Sanders hoort, zijn beangstigend en schrijnend tegelijk. Ze vertelt over een negentienjarig meisje dat op haar dertiende zag hoe haar vader iemand vermoordde. Zelf ontvoerde het meisje later mensen, die mishandelde totdat ze haar geld gaven. Het meisje had veel stoere praat, vertelt Sanders. “Ze zei dat ze trots was op haar vader en dat ze wist hoe je met een met knoflook besmeurd mes iemand gemakkelijk kon doden.”

Hopeloos of moedeloos heeft de jeugdgevangenis haar niet gemaakt. “Nee”, zegt Sanders stellig. “Daar waar het kwaad is, is ook altijd een spoor van iets goeds. Het is niet alleen zwart-wit; er is een grijs gebied tussen goed en slecht.”

Hunkeren naar liefde

Hoeveel kracht de jongeren uit hun geloof putten weet Sanders niet. Ze vinden het in ieder geval fijn dat er iemand is die belangeloos naar ze luistert, merkt ze op. De jongeren willen allemaal een kaarsje opsteken, ook het meisje dat mensen mishandelde. Ze bidden dan, altijd voor iemand anders, soms ook voor de slachtoffers.

Het meisje van de roofoverval lijkt te hunkeren naar de liefde van haar vader, vertelt Sanders, maar is tegelijk heel erg bang voor hem. “Diep van binnen willen deze jongeren allemaal gezien en geliefd worden.”

Wat God bedoelt

Sanders ziet grote veerkracht in hen. “Geen enkele jongere kiest bewust voor dit criminele pad. Ze worstelen allemaal om ervan af te komen.” Ze hebben wel hulp nodig om patronen te doorbreken. Dat is volgens Sanders ook het doel van de jeugdgevangenis: de jongeren helpen ontdekken wat ze verkeerd deden en welke andere keuzes ze een volgende keer hebben. “De gevangenis moet ze klaarmaken voor de samenleving. En wij geestelijk begeleiders moeten hen helpen zoeken naar wat God met hun leven bedoelt.”

Het is belangrijk dat deze jongeren weten dat ze geliefd zijn door God, zegt Sanders. “Iedereen is gewild door God, die ons allemaal geschapen heeft.” Met haar boek wil Sanders deze jongeren dan ook een gezicht geven, vertelt ze. “Ze zijn deel van onze samenleving. Ook zij verdienen het om gezien te worden en te weten dat ze er mogen zijn.”

Voor God kom ik mijn cel uit – Verhalen uit een jeugdgevangenis is verschenen bij uitgeverij Berne.