Macht en gezag zijn de hoofdthema’s van het synodale synthesedocument. De centrale vraag die het document opwerpt op weg naar de tweede synodesessie in 2024, is hoe verantwoordelijkheid delen en tegelijkertijd klerikalisme bestrijden samen kunnen gaan.

Hoewel er reikhalzend is uitgezien naar de inhoud van het synthesedocument, waarschuwde kardinaal Mario Grech bij de presentatie ervan op zaterdagavond al direct dat dit geen slotdocument in de traditionele zin is: het bevat geen besluiten, maar is bedoeld als richtlijn voor de tweede synodale sessie in oktober volgend jaar. De eerstvolgende stap is dan ook niet om beleid door te gaan voeren; in plaats daarvan is bezinning in lokale Kerken nodig.

De inleiding van het document hamert daar eveneens op. “De synode is geen op zichzelf staande gebeurtenis”, staat daar, “maar een integraal onderdeel en noodzakelijke stap binnen het synodale proces. In de veelheid aan interventies en de veelheid aan standpunten resoneerde de ervaring van een Kerk die de stijl van synodaliteit leert kennen en op zoek gaat naar geschikte vormen om dat te verwezenlijken”.

Synode over álles

Het document, dat vooralsnog alleen in het Italiaans beschikbaar is, telt 42 pagina’s en meer dan 250 paragrafen, die stuk voor stuk door alle 363 synodevaders en -moeders per stemming zijn aangenomen. Uit de synodestatistieken blijkt dat er grote overeenstemming heeft geheerst: geen enkele paragraaf is door minder dan tachtig procent van de deelnemers goedgekeurd.

Zoals wel verwacht mag worden na een maand delibereren, bevat het synthesedocument een waslijst aan uiteenlopende onderwerpen. Van digitalisering tot het klimaat en van vrouwen in de Kerk tot machtsstructuren: het lijkt wel alsof deze synode over alles ging.

Macht en gezag

Als er dan toch een rode draad uit de 42 pagina’s valt te ontwarren, is het macht. Samen op weg gaan, zoals de betekenis van synodaliteit vaak uitgelegd wordt, lijkt niet te kunnen gebeuren zonder reflectie op wie er binnen dat reisgezelschap mee de route mogen bepalen.

Zo’n beetje het eerste waar het synthesedocument in die geest bij stilstaat, is met welk gezag de synode zelf spreekt. Het synodale proces lijkt er nog niet helemaal uit te zijn wat zijn eigen macht inhoudt. Er wordt in ieder geval een beroep gedaan op “synodale praktijken” in het Nieuwe Testament en de vroege Kerk en op het Tweede Vaticaans Concilie om de synode te ‘legitimeren’ als werkwijze, maar uit de actiepunten die daarbij horen blijkt dat het nog altijd “noodzakelijk is om de betekenis van synodaliteit op de verschillende niveaus te verduidelijken”.

‘Herziening’

Het document signaleert dat wat er op de tweede zitting in 2024 besloten gaat worden, invloed zal hebben op het kerkelijk recht: er wordt voorgesteld om theologen en experts in het canoniek recht “vooronderzoek” te laten doen, omdat “de tijd lijkt te zijn gekomen voor een herziening van het Wetboek van Kerkelijk Recht”. Vrij vertaald: er zijn ingrijpende veranderingen op komst.

Alle gedoopten moeten de kans krijgen om hun geloof te verdiepen en er moet ruimte en begrip zijn voor de diversiteit van de uitingen van dat geloof, zo vervolgt het document. Zo moet “de liturgische taal toegankelijker worden voor de gelovigen” en moet “volksvroomheid” gevoed worden als ‘opstapje’ naar grotere betrokkenheid.

‘Vriendschap sluiten met armen’

Ook moet de Kerk zich nog veel meer gaan richten op “de armen” – een parapluterm waar in het document zo ongeveer alle kwetsbare groepen onder vallen, van letterlijk arme mensen tot het ongeboren leven. De Kerk moet daarvoor naar Jezus kijken, want hij “sloot vriendschap met de armen”. Wel is daarbij belangrijk dat armen niet gezien worden als “‘objecten’ van de liefdadigheid van de Kerk”.

Het is dus niet de bedoeling dat de Kerk macht uitoefent over kwetsbare mensen, maar juist in een gelijkwaardige relatie met hen optrekt. De katholieke sociale leer moet veel prominenter naar voren komen als hét antwoord op armoede en onrecht, vinden de synodedeelnemers.

Luisteren naar LHBT’ers

Veel onderwerpen worden uitvoerig besproken, maar opvallend summier passeert de verhouding van de Kerk tegenover LHBT’ers de revue. Wie had gehoopt op een ondubbelzinnige steun voor katholieke LHBT’ers, wordt daar misschien door teleurgesteld, maar wel constateert het document vrij teder dat “de antropologische categorieën die we hebben ontwikkeld soms niet voldoende zijn om de complexiteit te vatten van de elementen die voortkomen uit ervaring of wetenschappelijke kennis”.

“Het is belangrijk om de tijd te nemen die nodig is voor deze reflectie en er de beste energie in te steken, zonder toe te geven aan vereenvoudigende oordelen die mensen en het Lichaam van de Kerk pijn doen”, vervolgt die tekst. Dat lijkt een verwijzing – een verkapte verwijzing, weliswaar – naar het belang van praten met en luisteren naar LHBT’ers, zonder een oordeel klaar te hebben.

Klerikalisme

Het duidelijkst komt het thema van macht en gezag naar voren als het gaat om klerikalisme. Paus Franciscus verklapte afgelopen woensdag eigenlijk al dat dit een prominent onderdeel van de synodale synthese zou zijn, toen hij in een interventie fel van leer trok tegen een kerkbegrip waarbij een wijding mensen automatisch boven ongewijde katholieken plaatst.

Niet alle macht in een bisdom zou in de handen van de bisschop moeten liggen, stelt het document. Een van de concreetste voorstellen daarvoor is de instelling van pastorale raden, waarin “zowel mannen als vrouwen” zetelen. Priesters en bisschoppen zouden niet alleen verantwoording moeten afleggen aan wie boven hen staan, maar vooral ook aan de leken om hen heen.

Ook stelt het document mogelijkheden voor om leken meer taken en verantwoordelijkheden te geven; zo moet onderzocht worden of lectoren ook Bijbelonderricht kunnen geven. Tegelijkertijd probeert de synode te waarschuwen voor een zogenaamde ‘klerikalisering van de leek’: de opvatting dat het wijden of officieel aanstellen van leken de remedie voor meer gelijkwaardigheid zou zijn. De valkuil daarbij is namelijk dat klerikalisme op die wijze juist toeneemt, omdat zo een wijding opnieuw vereist blijkt te zijn voor wie meer invloed wil uitoefenen.

Worsteling rond vrouwen

Dat speelt ook een belangrijke rol bij de worsteling rondom de positie van vrouwen in de Kerk. Zoals verwacht is dat thema uitvoerig besproken aan de synodetafels; het synthesedocument wijdt er een volledig hoofdstuk aan. Daarin valt te lezen dat de gelijkwaardigheid van vrouwen binnen de Kerk erg belangrijk is, maar dat “er ook behoefte is aan vernieuwing van verhoudingen en structurele veranderingen”.

Zo stellen de synodedeelnemers voor om vrouwen een grotere rol te geven op seminaries en in kerkelijke rechtbanken en moet er een einde komen aan het gebruik van religieuze vrouwen als “goedkope arbeidskrachten”.

Spagaat

De spagaat tussen klerikalisme en de positie van de vrouw wordt overduidelijk door het thema van de wijding van vrouwen tot het ambt van diaken. De paragraaf daarover benadrukt dat dat idee veel voor- en tegenstanders kent; tegenstanders vinden het een traditiebreuk, terwijl voorstanders menen dat het de Kerk “hernieuwde vitaliteit en energie” zou opleveren. Verder dan de constatering dat vrouwenwijding controversieel is, komt die paragraaf niet.

Daarmee gaat hij voorbij aan de vraag of een eventuele vrouwenwijding niet juist weer een stap in de richting van het zo gehekelde klerikalisme is. Vrouwenwijding en afrekenen met klerikalisme hoeven elkaar niet perse uit te sluiten – maar het synthesedocument maakt wel duidelijk dat er nog veel werk te doen is voordat er over beide kwesties uitsluitsel bestaat.