De Utrechtse hulpbisschop Ted Hoogenboom kijkt begeesterd terug op zijn deelname aan de synode over synodaliteit. Hij ziet de vruchten van het proces rijpen, maar merkt ook dat er nog veel energie nodig is om synodaliteit in de wereldkerk en dichtbij huis een plek te geven.

De laatste loodjes moeten nog over de eindstreep gedragen worden, maar toch nam bisschop Ted Hoogenboom deze middag de tijd om met journalisten te spreken over zijn deelname aan de synode over synodaliteit, die over twee dagen afgesloten zal worden. De afgevaardigde van de Nederlandse bisschoppenconferentie kijkt met enthousiasme terug op de kleine maand die hij als synodedeelnemer in Rome heeft doorgebracht: “Ik heb de wereldwijde dimensie van de Kerk mogen meemaken.”

Niet in de la

In de laatste synodeweek is de concepttekst van het synthesedocument in deelgroepen besproken. Morgen wordt een spannende dag, verklaart hij: dan zal de volledige tekst – Hoogenboom verwacht zeker dertig pagina’s – plenair worden doorgenomen, waarbij de deelnemers bij iedere paragraaf erover stemmen of die de definitieve versie zal halen. Wat de uiteindelijke synthesetekst precies zal inhouden, wordt morgenavond bekend.

Die synthese zal ook de werktekst voor de tweede synodebijeenkomst in oktober 2024 worden, legt de bisschop uit. Desondanks zal die geen jaar in de la blijven liggen: “Er moet een vertaalslag gemaakt worden naar het volk van God. Het is niet de bedoeling dat we een kopietje naar de parochies sturen en ze het verder laten uitzoeken.”

Vruchten

De vraag waar veel mensen mee zitten, is natuurlijk wat er tijdens de synodebijeenkomst besloten is. Bisschop Hoogenboom begrijpt de nieuwsgierigheid, maar verwijst naar een beeld dat de bekende dominicaan Timothy Radcliffe in zijn synodale overwegingen heeft gepresenteerd, waarin de synode met een boom wordt vergeleken.

“De boom is twee jaar geleden geplant tijdens de diocesane fase”, legt Hoogenboom uit. “De afgelopen maand heeft hij een groeispurt doorgemaakt. Er hangen al vruchten aan, maar die zijn nog niet rijp: pas volgend jaar, na de tweede bijeenkomst, is het tijd om de oogst te plukken.” Wel kan hij al aangeven welke thema’s centraal hebben gestaan. Daar heeft hij zich ook door laten verrassen: er zijn gespreksonderwerpen geweest waarvan hij niet had verwacht dat die zo’n grote weerklank zouden hebben.

Klerikalisme

Zo kwam klerikalisme (het idee dat gewijde personen belangrijker of beter dan leken zouden zijn) uitvoerig aan bod. “De uitoefening van gezag was een prominent thema”, aldus Hoogenboom. Dat thema was zo belangrijk dat paus Franciscus er zelfs een ‘interventie’ over inlaste, waarbij hij het woord tot de synodedeelnemers richtte om uit te leggen dat klerikalisme een groot probleem is in de Kerk. “Er zijn ambtsdragers die niet Jezus als Goede Herder als voorbeeld nemen, maar zichzelf vooropstellen”, vat Hoogenboom de woorden van de paus samen.

Een andere vrucht aan de synodale boom is de Kerk zien als een gemeenschap van gedoopten. “Iedere gedoopte is geroepen om met zijn of haar gaven bij te dragen”, zegt Hoogenboom. “Zij hebben het recht om in hun geloofsgroei ondersteund te worden. Vorming in synodaliteit wordt nog belangrijker voor priesters en bisschoppen.”

‘Todos! Todos!’

Ook het snijvlak tussen geloof en cultuur bleek een prominent onderwerp. Sommige Afrikaanse bisschoppen deelden bijvoorbeeld dat in hun land polygamie of polyandrie (getrouwd zijn met meerdere vrouwen of mannen) diep geworteld zit in de cultuur, maar dat de aanhangers van die gebruiken zich tegelijkertijd heel katholiek voelen. “Hoe je daarmee omgaat, is een levende realiteit in een aantal Kerken”, zegt Hoogenboom.

Aansluiten op plaatselijke culturen is echter niet alleen een vraagstuk in andere werelddelen. In Westerse landen moet de Kerk zich bijvoorbeeld zien te verhouden tot concepten als gelijkwaardigheid tussen man en vrouw en LHBT-rechten, die hier als prominente cultuuronderdelen gelden.

Ook daarover is zeker gesproken, vertelt Hoogenboom. Paus Franciscus’ oproep op de Wereldjongerendagen voor een Kerk voor iedereen (“Todos! Todos!”) werd bijvoorbeeld geregeld aangehaald. “Hoe vrouwen meer betrokken kunnen worden in besluitvorming is zeker aan de orde geweest”, zegt de bisschop. “Ook is er veel waardering uitgesproken voor moeders en grootmoeders. Paus Franciscus heeft het zelf nog gezegd: het geloof wordt doorgegeven in een moederlijke taal.”

Vergrijzende Kerk

Hoe veel onderwerpen er gedurende de synode ook behandeld zijn, toch zijn er ook een aantal blijven liggen. Hoogenboom heeft zich hard gemaakt voor meer besef dat de Kerk in veel landen met sterke vergrijzing te kampen heeft. Hij geeft aan dat soms de veronderstelling leek te heersen dat de Kerk in ieder land vitaal is en over massa’s jonge mensen beschikt.

“Ook buiten Europa is vergrijzing een punt, maar niemand adresseerde dat”, zegt hij. “Daarom heb ik de vraag gesteld: wat kan het synodale proces betekenen in een vergrijzende Kerk? De realiteit is hier namelijk heel anders. Ik hoop in het synthesedocument erkenning terug te lezen dat synodaal Kerk zijn in sommige landen in een vergrijzende Kerk moet gebeuren, waar mensen rouwen om wat aan het verdwijnen is.”

‘Verwarmen wat kil is’

Op woensdag zal bisschop Hoogenboom terug naar huis reizen. Daar zal zijn taak zeker niet volbracht zijn: “Dankbaarheid overheerst, maar ook ongeduld. De synode vraagt ons om door te gaan, want er is werk aan de winkel.” Een van de pittigste taken zal voor Hoogenboom misschien wel zijn om binnen de bisschoppenconferentie iedereen even enthousiast te maken als hijzelf is. Zijn collega Rob Mutsaerts noemde het synodale proces onlangs nog “rampzalig” op zijn blog.

“Ik kan alleen maar getuigen van mijn eigen enthousiasme”, zegt de Utrechtse hulpbisschop daarover. “De synode heeft de toekomst.” Hij geeft aan in Rome gesproken te hebben met bisschoppen die aarzelingen hadden, maar het proces omarmd hebben. “De Geest verwarmt wat kil is.”

“We zitten in een leerproces; het ‘project Kerk’ is nooit af”, vervolgt hij. Hij verwacht dat de deelnemers volgend jaar in een andere, waarschijnlijk concretere, context zullen samenkomen. “Dan is een belangrijke stap gezet, maar zelfs dan is het synodale proces niet voorbij.”