Begin november waarschuwde de Amerikaanse Kerk dat liefst 94 procent van alle ordes en congregaties in het land te weinig geld heeft voor de zorg voor hun oudere leden. Het totale tekort bedraagt negen miljard euro. In Nederland is het – gelukkig – anders geregeld, aldus Tom Boesten, stafmedewerker bestuurbaarheid bij de KNR.

Herkent de KNR het Amerikaanse probleem?

“De situatie is hier anders. In hun begintijd hebben religieuzen wel degelijk armoede gekend, maar na verloop van tijd werd hun werk in zorg en onderwijs erkend, en van toen af betaald door de overheid. Daarom hebben de meeste religieuzen die nu oud zijn, betaald werk verricht en pensioen opgebouwd. Dat pensioen komt de hele gemeenschap ten goede. Verder is het leven in gemeenschap relatief goedkoop en besteden de religieuzen weinig aan privéuitgaven. Daardoor hebben de meeste religieuze instituten voldoende reserve opgebouwd voor hun oudedagsvoorziening.

Toch kunnen niet alle instituten profiteren van de pensioenen van hun leden. Een missionaris die veertig jaar in het buitenland heeft gewerkt, heeft geen pensioen opgebouwd. Wel is er meestal premie betaald voor de AOW, dus de AOW komt wel binnen. Dat betekent wel dat de meeste missionaire instituten en sociëteiten goed op hun geld moeten passen. Ook contemplatieve kloosters zijn over het algemeen niet rijk. Hun kloosterlingen hebben uiteraard niet buitenshuis geld verdiend, en krijgen dus, wanneer ze oud zijn, alleen AOW.”

Gaat het ook wel eens mis?

“Een enkele keer gaat het mis. Dat kan liggen aan gebrek aan inkomsten uit pensioenen, in combinatie met een onverstandig financieel beleid. Bijvoorbeeld omdat er veel geld geschonken aan een buitenlandse provincie van het instituut, of dat personeel te lang is aangehouden.

In dit soort gevallen kan er soms een beroep gedaan worden op de onderlinge solidariteit tussen de religieuze ordes en congregaties via de KNR. Dat geldt soms ook voor voorzieningen die nodig zijn bij armere gemeenschappen om op een goede en verantwoorde manier voor hun leden te blijven zorgen.”

Hoe is de zorg voor bejaarde religieuzen in Nederland eigenlijk geregeld?

“Net als alle burgers moeten religieuzen zo lang mogelijk thuis blijven wonen, dus in een klooster of in een gewoon huis. In een klooster zorgen de religieuzen voor elkaar. De mensen voor wie professionele hulp nodig is, krijgen die zo lang mogelijk thuis. En als het niet meer gaat, gaan ze naar een verpleegafdeling. Veel kloosters hebben een goede relatie met organisaties die deze zorg leveren.

De kosten worden op dezelfde manier betaald als bij gewone burgers: uit de eigen portemonnee, uit de ziektekostenverzekering en uit de Wet op de Langdurige Zorg. Soms vinden kloosters de zorg te mager, of hebben ze speciale wensen, bijvoorbeeld dat ze hun leden naar de kapel willen laten komen met hulp van mantelzorgers. Dan betaalt het klooster iets extra voor het personeel dat daarvoor nodig is.

In zekere zin kunnen kloosters een voorbeeld leveren voor de ouderenzorg in de toekomst. Het feit dat kloosterlingen bij elkaar wonen is in diverse opzichten gunstig: ze ondersteunen elkaar, en wanneer er thuiszorg nodig is, kunnen meerdere cliënten direct achter elkaar geholpen worden. Je ziet tegenwoordig initiatieven waarbij groepen mensen, met het oog op hun leeftijd, bij elkaar gaan wonen. Dat lijkt een nieuw idee, maar eigenlijk bestaat dat dus al lang.

Al in de jaren 80 van de vorige eeuw werd er in KNR-verband nagedacht over goede ouderenzorg voor religieuzen en werd er ook gekeken naar samenwerking. Een voorbeeld is de Kerkelijke Instelling Monialenverzorging Someren, die per 1 december wordt opgeheven. Jarenlang was deze instelling medeverantwoordelijk voor de zorg voor diverse communiteiten. In Huize Witven hadden zij eigen gemeenschappen met eigen gebedsruimtes, waardoor zij zo goed mogelijk hun eigen religieuze levensritme konden blijven aanhouden. Dat zie je ook in andere kloosterverzorgingstehuizen.”