België leefde de afgelopen veertien dagen op het ritme van een woelig proces. Drie artsen die in 2010 de euthanasie op een 38-jarige psychisch zieke vrouw voltrokken, werden afgelopen donderdagnacht door de volksjury in Gent vrijgesproken. Een analyse.
Ongezien: in november 2018 verwees de Gentse kamer van inbeschuldigingstelling drie Oost-Vlaamse artsen naar de rechtbank, op beschuldiging van ‘vergiftiging’. De drie waren zes jaar betrokken bij de euthanasie van de 38-jarige psychiatrische patiënte Tine Nys.
“De wettelijke voorwaarden voor euthanasie werden niet nageleefd”, zeiden twee zussen van Tine Nys precies vier jaar geleden primetime op televisie. “En bovendien werd de euthanasie slordig uitgevoerd.”
De huidige Belgische euthanasiewet preciseert geen strafbepalingen als het fout loopt; daarom werd dit een moordzaak en werd het proces voor de Gentse assisenrechtbank ‘uitgevochten’. Over schuld of onschuld van Tine Nys’ huisarts, van de dokter die de euthanasie feitelijk voltrok en van een adviserend psychiater, werd dus beslist door een volksjury van twaalf door het lot aangeduide burgers.
Na acht uur beraadslaging spraken zij vrijdag voor dag en dauw de drie artsen vrij. Alleen een cassatieprocedure kan deze pijnlijke rechtsgang nog rekken, maar het is onwaarschijnlijk dat die er komt.
Aan de uitspraak ging een hevig gevecht vooraf. De Gentse rechtszaal was de arena, het verzamelde persgilde, talloze commentatoren op sociale media en zowat de hele Belgische publieke opinie zaten op de tribune. Dat had veel te maken met de strafpleiters van zowel de familie Nys als de beschuldigde dokters; de advocaten leken tuk op alle media-aandacht.
Wat in feite het proces was over één welbepaald euthanasiegeval, verwerd zo – zeker in de media – tot een zaak pro of contra de Belgische euthanasiewetgeving.
De familie van Tine Nys werd aanvankelijk verdedigd door Fernand Keuleneer. Hij was voorheen advocaat van wijlen kardinaal Godfried Danneels en van vele andere kerkelijke instanties.
Maar de stafhouder van de Gentse balie dwong Keuleneer het proces te verlaten. Aanleiding was dat hij plaatsvervangend lid bleek te zijn geweest in de evaluatiecommissie die dit euthanasiegeval destijds had goedgekeurd (unaniem maar ook anoniem, want zonder de namen van de betrokken patiënte of dokters).
Keuleneers taak werd overgenomen door Joris Van Cauter, ook advocaat van de wegens misbruik teruggetreden ex-bisschop van Brugge, Roger Vangheluwe.
De beschuldigde artsen werden dan weer verdedigd door Jef Vermassen – Vlaanderens beroemdste strafpleiter – en Walter Van Steenbrugge en Christine Mussche. Die laatste twee staan bekend als papenvreters; ze waren de voorbije jaren betrokken bij zowat elk strafgeding waar de beklaagdenbank iets met de katholieke Kerk te maken had.
Nog voor het proces begon, waarschuwde Van Steenbrugge dat hij elke katholiek als jurylid zou wraken. Dat is zijn recht als advocaat, maar de aankondiging was een oorlogsverklaring.
Tijdens de zittingen beweerde Van Steenbrugge hardop dat de assisenzaak er was gekomen onder druk van René Stockman, de Vlaamse generaal-overste van de broeders van Liefde. De publieke opinie smult van deze onzin: zou de Kerk achter de schermen niet nog altijd druk uitoefenen?
In werkelijkheid was dit niet het proces van de hele Belgische euthanasiewetgeving. De harde kern van die regelgeving was niet eens aan de orde. Het ging hier niet om euthanasie omwille van ‘aanhoudend ondraaglijk en uitzichtloos fysiek lijden’ van een terminale patiënte. Met andere woorden, niet om bijvoorbeeld een uitgezaaide kanker waarbij geen enkele therapie nog aanslaat en de patiënte via levensverkortend handelen een pijnlijke doodstrijd bespaard wordt.
Natuurlijk is de Kerk nog altijd van mening dat ook deze euthanasievragen grotendeels vermeden kunnen worden met meer en betere palliatieve zorg: niet hardnekkig blijven behandelen en voldoende pijnstillende middelen toedienen, zelfs al kunnen deze de facto onbedoeld levensverkortend werken.
Maar de Belgische publieke opinie heeft ook met pure euthanasie in zulke gevallen al lang geen problemen meer. In het parlement is ter zake alleen nog discussie over de werking van de Federale Controle- en Evaluatiecommissie. In tegenstelling tot de Nederlandse Regionale Toetsingscommissies Euthanasie rapporteert die niet jaarlijks gedetailleerd.
Het ging tijdens het Gentse assisenproces ook niet om euthanasie op een minderjarige patiënt, een recente uitbreiding van de Belgische wet die op veel meer kritiek kan rekenen. En het ging evenmin om een wilsonbekwame – want bijvoorbeeld zwaar dementerende – zieke die de euthanasievraag niet meer kan stellen, noch om het stellen van een einde aan een zogezegd ‘voltooid leven’.
Euthanasie is in al deze gevallen vooralsnog door de Belgische wetgever uitgesloten, al liggen er over deze kwesties wel wetsvoorstellen op parlementaire behandeling te wachten.
Nee, in dit proces ging het om euthanasie bij ‘aanhoudend ondraaglijk psychisch lijden’, een notie die al in de oorspronkelijke wet van 2002 was opgenomen. Tine Nys was allerminst terminaal ziek. Ze was wel een ernstig zieke psychisch patiënte en had menige zelfmutilatie en zelfmoordpoging achter de rug.
De kernvraag in deze zaak is echter: hoe stel je vast dat een ernstig psychisch zieke persoon ‘aanhoudend ondraaglijk lijdt’ en dat zijn of haar situatie ‘uitzichtloos’ is? Zowat elke zware psychische patiënt vindt van zichzelf dat zijn situatie ‘ondraaglijk’ en ‘uitzichtloos’ is; het is net daarin dat psychiaters en therapeuten verandering proberen te bewerkstelligen.
Precies omdat de vaststelling van ‘aanhoudend ondraaglijk en uitzichtloos psychisch lijden’ zo heikel is, heeft de Belgische wetgever het advies van een derde arts verplicht. Let wel: dat bijkomend consult van een psychiater moet niet eens eensluidend zijn met wat beide andere artsen ervan vinden; het is de facto een formaliteit.
Tijdens dit proces bijvoorbeeld, besloot het Openbaar Ministerie in laatste instantie om toch geen veroordeling van Tine Nys’ huisarts te eisen. Reden was dat man de euthanasie niet genegen was en allerminst wist dat het haastige kattenbelletje waarmee hij alsnog aan haar herhaalde verzoek toegaf, enkele uren later al gebruikt zou worden om het dodelijke serum bij zijn patiënte in te brengen.
De hamvraag luidt inderdaad wie in zo’n geval uiteindelijk beslist. Vele populistische stemmen blijken de impact van de Belgische wet inmiddels zeer goed begrepen te hebben. “Ik beslis over mijn leven. Niet de wetgever, niet de rechter, niet een dokter en niet een religieuze vereniging”, vatte de krant De Morgen vorige week de massaal toegestroomde lezersreacties op haar voorpagina samen.
Vandaar dat de christendemocratische Justitieminister Koen Geens hardop de vraag stelde of de wet niet beter kon formuleren wat dit ‘uitzichtloos lijden’ precies inhoudt. Ook talloze artsen vragen publiekelijk om een evaluatie van de wet.
Maar de voorstanders van een uitbreiding van de euthanasiewet zijn mordicus gekant tegen zo’n evaluatie. Sinds dit proces zouden er al vele artsen uit angst voor vervolging minder bereid zijn patiënten te ‘helpen’ die om euthanasie vragen, argumenteren zij.
“De katholieken proberen de wet weer in te perken”, klinkt het bij het pro-euthanasielobby. Maar met alle respect voor het lijden van patiënten als Tine Nys moet toch worden gezegd: als het vaststellen van ondraaglijk psychisch lijden aan de patiënt zelf wordt overgelaten, organiseert de wetgever in feite de mogelijkheid tot ‘medisch geassisteerde zelfdoding’ – wat bepaalde voorstanders ook met zoveel woorden toegeven.
Nog los van de ethische vragen die daarbij opkomen, is er ook een strikt therapeutisch probleem. Menig psychiater – en niet alleen in katholieke kringen – geeft aan dat het behandelen van suïcidale patiënten zo goed als onmogelijk wordt zodra de deur open staat voor hulp bij zelfdoding.
“Patiënten komen nu zelf aanzetten met euthanasie als optie”, waarschuwde professor klinische psychologie Ariane Bazan van de uitdrukkelijk antikatholieke Université Libre de Bruxelles (ULB) herhaaldelijk. “In de Amerikaanse staat Oregon bijvoorbeeld, waar assisted suicide is toegestaan, is het aantal zelfmoorden daardoor net toegenomen.”
Euthanasie toestaan om zelfmoord te voorkomen, is dat geen bizarre redenering? Of toch minstens een zwaktebod? Daarvoor lijken de artsen van Tine Nys te hebben gekozen, en op basis van de huidige Belgische wet werden zij vrijgesproken.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
