Wederom noteren de Duitse kerken een record aan inkomsten uit kerkbelasting. Opvallend genoeg kwam dat nieuws net nadat er ook al een recordaantal uitschrijvers uit de Kerk werd gemeld. Hoe zit dat?

Eerst even de kerncijfers. Onlangs publiceerde de Duitse bisschoppenconferentie jaarcijfers, waaruit bleek dat in 2022 liefst 522.652 mensen zich uitgeschreven hadden uit de katholieke Kerk. Daarnaast waren er ook nog 240.133 sterfgevallen. Daar tegenover staan ongeveer 155.000 katholieke doopsels, en in totaal 5.194 mensen die er voor kozen om (opnieuw) lid te worden van de Kerk.

Hoe zit het met die kerkbelasting?

Per saldo behoren momenteel 20,9 miljoen Duitsers tot de katholieke Kerk, minder dan een kwart van de bevolking. Het werkende deel daarvan betaalt als deel van de inkomstenbelasting ook Kirchensteuer, ofwel kerkbelasting. Dit wordt door de staat geïnd, die daarvan circa 3 % zelf houdt, en de rest vervolgens aan het kerkgenootschap waarvan men lid is doorgeeft. Daarbij is het goed te beseffen dat kerken in Duitsland nog veel meer betrokken zijn bij maatschappelijke sectoren zoals zorg en onderwijs; het geld wordt dus ook gebruikt om bijvoorbeeld katholieke ziekenhuizen en scholen mee te bekostigen.

Daags na de cijfers over kerkverlating, publiceerden de Duitse bisschoppen ook de cijfers over de inkomsten uit kerkbelasting. In 2022 bedroegen die 6,848 miljard euro, tegenover 6,732 miljard in 2021: een nieuw record.

Dus de inkomsten uit kerkbelasting stijgen, terwijl het aantal kerkgangers juist daalt… Hoe is dat mogelijk?

Nou, allereerst een belangrijke disclaimer: vergeet de inflatie niet. Met inflatiecorrectie, zo voegde de Duitse bisschoppen eraan toe, komen de inkomsten op ‘slechts’ 4,698 miljard euro – het laagste bedrag sinds 2014.

Daarbij: als gezegd is de kerkbelasting gekoppeld aan de inkomstenbelasting. Ondanks de inflatie en gestegen kosten groeide de Duitse economie vorig jaar met 1,9 %, zo becijferde het Duitse statistiekenbureau Destatis. De lonen stegen en de werkeloosheid daalde in 2022. Meer werkende mensen met een hoger salaris, betekent automatisch ook een hoger totaalbedrag uit kerkbelasting (die neerkomt op 8 à 9 % van het inkomen).

Gaat die leegloop van de kerken op termijn alsnog invloed hebben op de inkomsten uit kerkbelasting?

Ongetwijfeld, al gaat het wat langzamer dan men verwacht had. Maar met die inflatiecorrectie erbij, kun je wel stellen dat de neergang al begonnen is.

Behalve de leegloop is er nog een grote uitdaging voor de Duitse Kerk: vergrijzing. Met het stijgen van de gemiddelde leeftijd van katholieken, neemt ook het aantal mensen met een deels belastingvrij pensioen toe, wat de inkomsten uit kerkbelastingen verder zal drukken.

Wat zijn de gevolgen van die voorziene daling van kerkbelastinginkomsten?

De Duitse theoloog en kerkjurist Thomas Schüller wees er op dat de krimp van de Kerk weleens “een sociaal-politiek gevaarlijke dimensie” zou kunnen hebben.

Met name lokale gemeenten en deelstaten zijn de afgelopen decennia sterk afhankelijk geweest van zowel de katholieke als de protestantse Kerken om staatstaken op zich te nemen. “En de Kerken zullen binnenkort een stap terug doen”, voorspelt Schüller. “In de komende vijf tot tien jaar zullen we een dramatische terugkeer zien van openbare instellingen en faciliteiten naar lokale gemeenten en de federale staten.”

Uitschrijvers die nu blij zijn dat ze de kerkbelasting niet meer hoeven te betalen, zullen daarom vermoedelijk op niet al te lange termijn te maken krijgen met hogere tarieven en belastingverhogingen.