Kardinaal Wim Eijk gold in conservatieve kringen nooit als een serieuze optie voor het pausschap. De Nederlandse reactie op Fiducia Supplicans zou echter wel eens zijn ster kunnen doen rijzen als een pauskandidaat die de Kerk een behoudende koers kan laten varen zonder te polariseren.

Tot nu toe waren de meeste Vaticaankenners het erover eens dat kardinaal Péter Erdő (71) van Boedapest de onbetwiste favoriet onder conservatieven is voor het volgende pontificaat. De 71-jarige Erdő gooit hoge ogen als een sterke leider, zowel in eigen land als in de wereldwijde Kerk.

Leiden zonder polariseren

Kardinaal Wim Eijk, aartsbisschop van Utrecht, gold als een stuk minder papabile: deels omdat weinig waarnemers Nederland als rolmodel zien voor de wereldkerk en deels omdat Eijk bij gematigd conservatieve katholieken misschien de indruk heeft gewekt dat hij ideologisch te extreem is.

In het kielzog van de Nederlandse verklaring over Fiducia Supplicans, het document over de zegen voor koppels in een ‘irreguliere’ situatie, lijkt Eijk echter terug te keren naar het blikveld van conservatieven die op zoek zijn naar een kandidaat die de Kerk in een andere richting zou kunnen leiden zonder te polariseren.

Terughoudendheid en duidelijkheid

De balans van terughoudendheid en duidelijkheid in de Nederlandse reactie speelt daarbij een belangrijke rol. De verklaring bevat geen kritiek op paus Franciscus of het Dicasterie voor de Geloofsleer; evenmin staan er opruiende termen als ‘ketterij’ of ‘dwaling’ in. Sterker nog: de bisschoppen benadrukken dat ze “met paus Franciscus het pastorale belang van nabijheid willen onderstrepen”.

Tegelijkertijd is het duidelijk dat de bisschoppen een andere toon aanslaan als het gaat om de cruciale vraag voor wie de zegen uit Fiducia Supplicans nou precies is. Het Vaticaanse document spreekt herhaaldelijk over “koppels”, maar de Nederlandse verklaring verwijst duidelijk alleen naar individuen.

Gebroken

De Nederlandse bisschoppen hebben dus gebroken met de rest van West-Europa door Fiducia Supplicans niet enthousiast goed te keuren, maar ze hebben zich ook niet aangesloten bij de openlijke critici.

De verklaring is door de bisschoppenconferentie als geheel ondertekend, waardoor het lastig is om te bepalen in hoeverre die middenweg aan Eijk valt toe te schrijven, maar zijn aandeel daarin moet haast wel groot zijn.

Té conservatief

Tot nu toe was er twijfel of Eijk misschien té conservatief zou zijn voor een pauskandidaat. Na Amoris Laetitia in 2016 was hij een van de bisschoppen die de woorden van de paus over de Communie voor hertrouwd gescheiden katholieken een “bron van verwarring” noemden.

In 2018 leverde Eijk openlijk kritiek op paus Franciscus voor het niet beteugelen van de Duitse bisschoppenconferentie over de kwestie van het toelaten van protestanten tot de Communie.

Indrukken bijstellen

Deze acties hebben in sommige kringen de indruk gewekt dat Eijk deel uitmaakt van de luidruchtigere anti-Franciscusbrigade, waardoor zijn verkiezing zou kunnen worden gezien als een te expliciete afwijzing van de vorige paus.

In het licht van de Nederlandse reactie op Fiducia Supplicans kunnen die indrukken van Eijk misschien worden bijgesteld. Of dat genoeg zal zijn om van hem een serieuze kandidaat te maken valt nog te bezien – maar reken er maar op dat er momenteel heel wat conservatieve ogen naar hem kijken.