Wie wil weten hoe het katholicisme eruit zou kunnen zien als de Heilige Stoel geen staatsrechtelijke soevereiniteit meer zou bezitten, zou eens naar de Russisch-orthodoxe Kerk kunnen kijken.

In 2007 gaf The Economist het Vaticaan ongevraagd advies om zijn speciale diplomatieke status af te leggen. De Heilige Stoel vond dit “geen acceptabele uitnodiging” en getuigen van een “reductionistische kijk” op zijn rol in internationale zaken – zijn gebruikelijke antwoord bij dit soort oproepen.

Een overblijfsel

Het argument is dat Vaticaanse soevereiniteit een overblijfsel is uit de tijd dat de paus als wereldlijk koning de Pauselijke Staat regeerde. En tegenwoordig ook dat het Vaticaan de soevereiniteit gebruikt om zichzelf af te schermen van civielrechtelijke aansprakelijkheid, bijvoorbeeld in misbruikzaken.

Onlangs zagen we echter waarom pausen door de eeuwen heen deze soevereiniteit fel hebben verdedigd. Kardinaal Matteo Zuppi, pauselijk gezant voor vrede in Oekraïne, ontmoette op 29 juni patriarch Kirill van Moskou, het hoofd van de Russisch-orthodoxe Kerk.

Zuppi vertegenwoordigde een paus die zijn eigen pad volgt. Franciscus zit niet in het kamp dat Oekraïne tot de tanden wil bewapenen, maar hij zit ook niet in Poetins echokamer. Zuppi vertegenwoordigde een onafhankelijke, wereldwijde gewetensstem: je kunt het met die stem eens zijn of niet, maar je kunt die niet afdoen als vazal van een andere entiteit. Dat kan niet worden gezegd van zijn gesprekspartner: de Russisch-orthodoxe Kerk geldt als de kerkelijke arm van het Kremlin.

Dit contrast bereikte een kookpunt toen paus Johannes Paulus II in 2002 vier ‘apostolische administraties’ in Rusland in bisdommen veranderde. Volgens het patriarchaat van Moskou was het zijn “kerkrechtelijk gebied” en kwam katholieke expansie neer op ongeoorloofde “zieltjeswinnerij”.

‘Kerkelijke ketterij’

Vaticaans ‘oecumenechef’ kardinaal Walter Kasper wierp tegen dat de Kerk identificeren met een specifieke cultuur of etniciteit tot een “kerkelijke ketterij” leidt, omdat het christendom uit zijn aard bedoeld is om universeel te zijn. Kaspers opvolger Kurt Koch zei in 2022 iets soortgelijks over Kirills verdediging van de invasie van Oekraïne. Voor Koch ligt het probleem in “de relatie tussen Kerk en staat, die in de Orthodoxie wordt gezien als een symfonie tussen de twee realiteiten”.

Zwitserse kranten citeerden in februari uit vrijgegeven staatsarchieven over Kirill, van 1971 tot 1974 de Russisch-orthodoxe vertegenwoordiger bij de Wereldraad van Kerken. Volgens de Zwitserse politie was hij KGB-informant. Het patriarchaat reageerde niet, maar volgens experts zou het raar zijn geweest als een Russische geestelijke die in het buitenland woonde, niet een of ander contact met de KGB zou hebben gehad, gezien de symbiotische relatie tussen Kerk en staat.

Grote traditie

De Vaticaanse soevereiniteit herinnert ons wellicht aan zijn gemengde verleden en zou vandaag wellicht kunnen dienen als schild tegen de consequenties van zijn falen. Maar wie een beeld wil hebben van hoe het katholicisme er zonder die soevereiniteit uit zou kunnen zien, kijkt naar de Russisch-orthodoxen: erfgenamen van een grote christelijke traditie, maar wier Kerk niet geheel zonder reden wordt gezien als een voortzetting van politiek met andere middelen. (Vertaling: Peter Doorakkers)

John L. Allen jr. is hoofdredacteur van de katholieke nieuwssite Crux, waar deze analyse eerder verscheen.

Gratis kennismaken met KN? Dit artikel is afkomstig uit Katholiek Nieuwsblad van deze week. Vrijblijvend kennismaken met KN? Vraag hier 3 gratis proefnummers aan!