“Beschamend”, “het CDA onwaardig”, “dit had niet mogen gebeuren”. De reacties van CDA-bobo’s op het uitgelekte memo van Pieter Omtzigt dat zou leiden tot diens onvermijdelijke vertrek, waren opvallend eensgezind.

Verziekte bestuurscultuur

Maar wat mij niet helemaal helder was, was wát er volgens hen precies zo beschamend en CDA-onwaardig was. De verziekte bestuurscultuur, de pesterijen die Omtzigt beschreef? Het feit dat een vertrouwelijk memo gelekt was? Of dat ‘dwarsligger’ Omtzigt zo brutaal was geweest zijn partij in een kwaad daglicht te stellen met zijn felle j’accuse?

Je mag hopen het eerste, maar ik kon me niet aan de indruk onttrekken dat het sommigen – Wopke Hoekstra voorop – toch eerder om die laatste twee feiten te doen was.

Moreel failliet

Hoe dan ook: met het vertrek van Omtzigt uit de partij, is het morele failliet van Hoekstra’s CDA compleet. De consequenties reiken veel verder dan de vraag of de christendemocraten nog wel geloofwaardig deel kunnen nemen aan een nieuwe coalitie (het antwoord op die vraag is simpel: nee).

Dit is niet de strijd om een plekje in het kabinet of de gunst van de kiezer, dit is de strijd om de ziel van het CDA.

Pragmatisch

Die strijd begon niet bij Omtzigt en draait niet om Omtzigt, die is al veel ouder; misschien wel zo oud als het CDA zelf. Maar nu is die in een beslissende fase gekomen.

Het is de kracht van de christendemocratie dat zij pragmatisch en flexibel kan zijn, als een grashalm in de wind. Maar als de wind te lang van één kant komt, wordt het grasland toch plat en dor. En dat is precies wat er gebeurd is na tien jaar comfortabel meeregeren met Rutte, meebuigen met diens neoliberale principes – of beter: neoliberale principeloosheid – en meedoen met zijn kunstje om af en toe wat stoere rechtse spierballentaal te uiten om de populisten de wind uit de zeilen te houden.

Fundamentele herbezinning

Deze opportunistische formule is uitgewerkt. Dat noopt tot een fundamentele herbezinning. Niet op de vraag of men het schip een beetje naar links, een beetje naar rechts of een beetje naar het midden moet koersen, maar op de vraag van welk hout dat schip gemaakt is, op welke wateren het drijft.

Het fundament kan niet anders dan christelijk-sociaal zijn. Stevig geworteld in katholiek en protestants-christelijk sociaal denken, conservatief op de juiste thema’s en progressief op de juiste thema’s, pragmatisch op de juiste momenten en principieel op de juiste momenten. Wat die juiste thema’s en momenten zijn, is aan het CDA om te gaan bedenken en vooral ook te gaan uitvoeren. Alleen dan kan de partij weer een geloofwaardig alternatief bieden voor links en rechts, zonder een kleurloze middenpartij te worden.

Draagvlak

Dat er wel degelijk ook electoraal draagvlak is voor zo’n christelijk-sociale partij, bewees Pieter Omtzigt bij de laatste Tweede-Kamervierkiezingen. Een derde van alle CDA-stemmen ging naar hem, hij verdiende het respect van zowel linkse als rechtse, christelijke als niet-christelijke kiezers. Pas als dat van heel het CDA gezegd kan worden, zal het zijn ziel hervinden.