Vier vrouwen vallen danig uit de toon in de verder volledig mannelijke geslachtslijst van Jezus in het Mattheüsevangelie. Hun vermelding berust niet op toeval: Tamar, Rachab, Ruth en Batseba belichamen allemaal een kernkwaliteit van Jezus.

Het gezegde leert dat men aan de vruchten de boom herkent. Daarom lees ik met de nodige spanning de stamboom van het kindeke Jezus. In het eerste Evangelie van het Nieuwe Testament, Mattheüs, wordt direct de hele lijst van zijn voorouders opgesomd. Het draait vooral om tientallen vaders en – heel opvallend – slechts vier moeders. En dat is geen vergissing.

Wie waren Tamar, Rachab, Ruth en Batseba, zijn over-overgrootmoeders? Wat zeggen de verhalen en karakters van deze ‘buitenlandse’ vrouwen over de genen van Jezus? Ze trekken het verhaal van Jezus de grens over, de wereld in!

Tamar

Het eerste wat je over Tamar kunt vertellen is dat zij in een kansloze, onderworpen positie verkeert. Zij was door haar schoonvader Juda uitgekozen voor zijn oudste zoon. Als hij kinderloos sterft, treedt de wet van het ‘zwagerhuwelijk’ in werking, maar ook de tweede zoon van Juda sterft kinderloos.

Omdat Juda bang is dat ook zijn derde zoon kinderloos zal sterven, stuurt hij Tamar met een smoes terug naar haar ouders. Juda treedt opzettelijk de wet met de voeten en Tamar voelt dat haar onrecht wordt aangedaan.

Als Tamar later hoort dat Juda in de buurt is, begint haar hart te bonken en staat zij op… Daar begint het vaak mee, met ‘opstaan’ en luisteren naar je innerlijke stem. Het is tijd voor actie. En als Juda ‘troost’ zoekt bij een gesluierde vrouw langs de kant van de weg, vraagt de gesluierde: “Wat krijg ik ervoor?” Koel en zakelijk speelt ze haar schoonvader de hoek in. Hij antwoordt: “Je krijgt een geitenbokje!” Zij knikt: “Maar ik wil wel een bewijs dat u het ook echt zult sturen.” En Juda antwoordt: “Goed, wat wil je hebben?” Zij: “De ketting met uw naam…”

Juda geeft haar de ketting en, indirect, ook haar toekomst. Want drie maanden later hoort Juda: “Jouw schoondochter Tamar heeft zich als een hoer gedragen en is zwanger!” Juda wordt kwaad en roept: “Breng haar de stad uit. Ze moet verbrand worden.” Maar als Juda’s mannen Tamar komen halen, stuurt zij hen terug met de boodschap: “Ik ben zwanger van de man van wie deze ketting is.”

Juda beseft direct dat hij fout zit en geeft dat ruiterlijk toe. “Tamar staat in haar recht. Ik niet. Omdat ik haar mijn derde zoon niet durfde geven!” Hij ontnam Tamar, een arme, kansloze en kinderloze weduwe, haar recht!

De minsten onder de mensen zijn in tel bij God. Sterker nog: juist bij hen is onverwacht toekomst te vinden. Zo stond ook Jezus in de wereld. Pleitbezorger voor de minsten der mensen. Dat had Hij van geen vreemde.

Rachab

Om nou op een verjaardagsfeestje te vertellen dat er ook nog een hoer in de familie is… Nou, liever niet. Maar in de stamboom van Jezus krijgt Rachab een ereplaats. Haar naam zegt veel over haar beroep: weidse blik, ruimdenkend en ze staat open voor wie op haar pad komt. Haar naam zegt overigens nog veel meer over wie zij is. Een mens valt nooit samen met wat hij doet; hij of zij is altijd meer en anders dan je denkt.

Wanneer komt Rachab in beeld? Het volk Israël komt na een lange, barre reis aan bij het beloofde land, dat bezet is door de vijand. Jozua, de leider van de Israëlieten, gaat met een aantal verspieders de grens over om de boel te verkennen. Ze gaan daarbij het huis van Rachab binnen. Lang mag dat niet duren, want ze zijn al gezien! Het is de koning zelf die aan de deur klopt: of Rachab de heren direct wil uitleveren. Wat kan ze doen?

Het verhaal van een kwetsbare vrouw tegenover pure macht. Wie durft tegen de machthebber op te staan? Maar Rachab heeft die weidse blik en weet ruimte te scheppen. Haar maak je niet gek.

Snel verbergt zij de verkenners op het dak, rent weer naar beneden en antwoordt: “Klopt, er zijn mannen geweest, maar waar ze vandaan kwamen? Geen idee. En net voor het sluiten van de poort waren ze weg. Ik weet echt niet waarheen.”

Het is vervolgens verrassend wat zij dan wel weet. Ze zegt tegen de verkenners: “Ik weet dat God jullie dit land heeft gegeven. We hebben gehoord van de doortocht door de Rode Zee. Jullie God is de God in de hemel en op aarde!”

Op grond van wat Rachab gehoord heeft, geeft zij haar vertrouwen aan God. Ze sluit een deal met de verkenners: “Als jullie de stad binnenkomen, spaar dan mijn familie!” Die belofte krijgt ze. Dat is bemoedigend voor Jozua en het volk. Bij binnenkomst in het land is er een vrouw die aan hun kant staat, een vrouw slimmer en sterker dan de koning.

Het lijkt een tegendraadse keuze van Mattheüs om Rachab op te nemen in de stamboom… deze vreemdelinge, deze vrouw van buiten, deze ‘publieke’, stoere vrouw op de muren van Jericho. Maar zij past naadloos in het leven van Jezus, wiens doen en laten gekenmerkt wordt door altijd weer, over grenzen heen, de ander de hand te reiken.

Ruth

Ruth (‘zij die trouw blijft’) is ook al een vrouw van buiten, die haar ouders en land verlaat om de toekomst van haar schoonmoeder, Naomi, veilig te stellen en daardoor de overgrootmoeder van David wordt.

Naomi was met haar man en twee zonen naar Moab vertrokken vanwege een hongersnood in Bethlehem. Maar toen haar man en jongens overleden waren, raakte Naomi verbitterd. Geen gezin, geen toekomst en dus verzuurde zij. Haar ene schoondochter, Orpa, trekt dat niet en haakt af, maar Ruth blijft haar trouw en gaat mee terug naar Betlehem.

Het uithouden met een verbitterd mens vreet energie, maar Ruth ziet een uitweg. Zij gelooft in God als haar reisgenoot, terwijl ze Hem alleen van horen zeggen kent. Het is genoeg om tot een geloofsbelijdenis te komen: “Uw volk is mijn volk en uw God is mijn God!” zegt ze tegen haar schoonmoeder.

Op de grens van twee werelden kiest Ruth voor een wereld met God. Zo spiegelt zij Zijn trouw in verbondenheid met Naomi. En ze maakt er werk van. Ze steekt de handen uit de mouwen, want er moet brood op de plank. Ze valt op bij de grote baas, Boaz. “Wie is die vrouw uit Moab?” Er wordt hem verteld dat ze Ruth heet en goed zorgt voor Naomi, dat ze haar land en familie heeft verlaten, op weg naar onbekende verten en op weg met een God van horen zeggen. Boaz steekt zijn bewondering niet onder stoelen of banken. Hij spreekt onvergetelijke woorden: “Jij hebt je geborgen onder de vleugels van God!”

Dan beraamt de oude Naomi een gewaagd plan. Eigenlijk een list. “Ruth, wrijf je in met olie, kleed je mooi aan en ga naar de dorsvloer. Als Boaz goed gegeten en gedronken heeft, ga dan bij hem liggen…” Naomi legt uit dat Boaz, die familie van haar is, gehouden mag worden aan het feit dat hij als verwant de losser is van de familiegrond, maar ook aan de wet van het zwagerhuwelijk. En dat Ruth als weduwe recht op zorg en bescherming heeft.

Als Boaz die nacht merkt dat Ruth bij hem ligt en zij het verhaal vertelt dat Naomi haar ingefluisterd heeft, blijft zij die nacht bij hem. Boaz lost het familiebezit af en trouwt met Ruth. Een zoon, Obed, wordt geboren en oma Naomi kan weer lachen! De toekomst is met die kleine jongen verzekerd…

Zij die trouw blijft; dat is het DNA van Ruth, die buitenlandse vrouw. En dat DNA kom je in de overtreffende trap tegen in de keuzes van Jezus.

Batseba

Hoe fascinerend en spectaculair kom je de naam Batseba in de stamboom tegen. Het staat er echt: “David verwekte Salomo bij de vrouw van Uria…” Hoe ging dat in zijn werk? Koning David voelt zich in de roes van een aantal overwinningen op het dak van de wereld. Als hij op een middag naar de rand van zijn dakterras kuiert, valt zijn oog op de beeldschone, badende buurvrouw.

Zijn oog ‘valt’, want vanuit het paleisdak is alles wat hij ziet lager. Als je daar maar lang genoeg staat, wordt iedereen vanzelf kleiner. Het machtsdenken is dan zo goed als onontkoombaar. Dan gebeurt er iets vreemds in zijn hoofd en hart. David laat een knecht Batseba ophalen. Hij “neemt haar en stuurt haar weer naar huis…” Zo staat het in de Bijbel. Willoos en sprakeloos genomen. Maar een stem heeft ze wel en ze laat hem weten: “Ik ben zwanger!”

Dan gaat het van kwaad tot erger. Eerst probeert David zijn generaal Uria bij Batseba te laten slapen (want dan zou hij de vader van het kind kunnen zijn). Daarna geeft hij Uria een opdracht mee waarmee zijn doodvonnis wordt getekend. Hij sneuvelt in de oorlog.

Het kind dat Batseba gebaard heeft, sterft. Als eerste van de vier, want Batseba wordt tot vier keer toe moeder van een doodgeboren baby. Psychologisch zijn dit ondraaglijke klappen. De grote vreugde van het zwanger zijn en het immense verdriet om (alweer) een doodgeboren kindje. Wat doet dit allemaal met het hart van een moeder?

David ontwaakt uit zijn roes, komt tot een gebed, tot zichzelf en tot God. Hij schrijft psalm 51. Uiteindelijk wordt Batseba zwanger van Salomo.

Eind goed, al goed? Nee, het huis van David blijft ontwricht, de familietwisten gaan door en tot op zijn sterfbed moet David vechten voor zijn kroon en zijn opvolger, Salomo. En dan is het Batseba die de aanval op de kroon weet af te slaan. En het is Batseba die na alle verlies, alle rouw en vernedering de toekomst van het huis van David veiligstelt. Salomo groet zijn moeder met een diepe buiging en zij wordt naast hem, aan zijn rechterhand op de troon gezet. Zij die willoos en sprakeloos was, is koningin-moeder geworden. Batseba, wat een vrouw! Toen alles verloren leek, heeft zij – met de moed der hoop – de toekomst vastgehouden.

Grenzen verleggen

Van Tamar, Rachab, Ruth en Batseba weten we dat zij met moed, slimheid en vrijmoedigheid grenzen verlegden en zo de toekomst open hielden – wat tot de geboorte van Jezus leidde. Het zijn vrouwen van over de grens, vreemdelingen en daarmee extra kwetsbaar. Mattheüs weeft hun verhaal als een rode draad door het levensverhaal van Jezus.

Een samenleving die geen recht doet aan de arme heeft geen toekomst. Tamar staat voor het herstel van recht. Kijk niet naar schone schijn, maar kijk naar wat mensen doen. Het is de hoer Rachab die Israël het beloofde land letterlijk en figuurlijk binnenleidt. Onder de vleugels van de Eeuwige vind je troost en moed, zegt Ruth en raakt daarmee de kern van ons bestaan: trouw zijn, troosten en moed geven. Het is een vrouw die de grote koning David moet redden van zijn kleinheid. Batseba, de stille, de sprakeloze. Zij wordt koningin-moeder naast Salomo.

Laat je nooit wegzetten door anderen, maar ga je weg, geloof in jezelf en vertrouw op God. En weet jezelf, hoe donker het soms ook is en wordt, gedragen op een weg met toekomst. Dát is Batseba. En dát is Jezus. En wij met Hem!