Op 17 januari vierde de Kerk de Dag van het Jodendom. Die kreeg extra glans door de ophanden zijnde heiligverklaring van Titus Brandsma, die zich uitsprak tegen de jodenvervolging. Nu het antisemitisme in de wereld oprukt, is het des te belangrijker dat katholieken hem daarin navolgen.
De aankomende heiligverklaring van de Friese verzetsheld en pater Titus Brandsma is een kristalhelder signaal dat de katholieke Kerk zijn heldendaden erkent én de strijd tegen het groeiende antisemitisme serieus neemt. Brandsma verzette zich namelijk openlijk tegen de jodenvervolging door de nazi’s. Hij werd zoals u weet in 1942 vermoord door de nazi’s in concentratiekamp Dachau, en in 1985 als martelaar zalig verklaard.
In de loop van de geschiedenis heeft de Kerk helaas een flink aandeel gehad in de haat en vervolgingen van Joden. Denk hierbij aan de Kruistochten, de Spaanse Inquisitie en het ‘bloedsprookje’, de mythe dat Joden christelijke kinderen ritueel zouden vermoorden en hun bloed voor de bereiding van matzes zouden gebruiken.
In de jaren zestig van de vorige eeuw, tijdens het Tweede Vaticaans Concilie, nam de Kerk met de verklaring Nostra Ætate afstand van deze pijnlijke erfenis. De band tussen de katholieke Kerk en het jodendom werd opnieuw gedefinieerd, met de erfenis van de Holocaust nog vers in het achterhoofd.
Er werd rond en na het Concilie afscheid genomen van de vervangingstheologie, het verwijt van de Godsmoord en de zinssnede trouweloze Joden uit het Goede Vrijdaggebed. Er kwam ruimte voor begrip, tolerantie en waardering voor de gedeelde banden tussen het jodendom en het katholicisme. De Kerk erkende en betreurde haar rol in de historische vervolgingen van Joden.
Zo stelt Nostra Ætate onder meer: “Toch mag wat tijdens zijn (Jezus’, ls) lijden is misdreven niet alle Joden van die tijd zonder onderscheid en evenmin de Joden van onze tijd worden aangerekend”, en: “Bovendien betreurt de Kerk, die alle vervolgingen tegen welke mensen ook veroordeelt en die het erfgoed, dat zij met de Joden gemeen heeft, niet kan vergeten, alle haatgevoelens, vervolgingen en uitingen van antisemitisme gericht tegen de Joden.”
Hiermee was en is de Kerk helder in haar nieuwe visie op haar banden met het Joodse volk.
Onder toeziend oog van de heilige paus Johannes Paulus II werden die banden verder uitgebreid. Hij zag de Joden als “oudere broers” in het geloof, knoopte diplomatieke banden aan met Israël en bezocht het land in 2000. Bij een ceremonie bij de Westmuur, een van de heiligste plaatsen voor de Joden, sprak hij zijn verdriet en een mea culpa uit over het christelijke antisemitisme en de Jodenvervolgingen.
Paus Benedictus XVI benadrukte bij zijn bezoek aan Israël de “onbreekbare band” tussen de Kerk en het jodendom. En in 2015 kwam Paus Franciscus met een verklaring waarin hij stelde dat de bekering van Joden ongewenst is en dat christenen samen met Joden moeten strijden tegen antisemitisme. Laten we die strijd dan ook inderdaad samen voeren!
Natuurlijk bestaat er soms wrevel tussen beide groepen, door ontwikkelingen en spanningen in Israël, de verschillende kijk op de rol van paus Pius XII tijdens de Holocaust en soms diepe theologische verschillen. Toch zijn de banden beter dan ooit. De Kerk maakt zich hard voor wederzijds begrip, tolerantie en spreekt zich uit tegen antisemitisme.
Het is niet meer dan logisch dat zij dit doet: het past bij haar boodschap van liefde. Antisemitisme is onchristelijk – laat ons dus de woorden van paus Franciscus ter harte nemen: “Ik zal het nooit beu worden om elke vorm van antisemitisme te veroordelen.”
Aandacht voor de gedeelde banden, de gedeelde erfenis van het Woord, de profeten en het geloof in de ene God moet dan ook gekoesterd worden, binnen én buiten de eredienst. Jezus zelf was immers Joods. Het antisemitisme neemt tegenwoordig helaas weer toe – laat de Kerk haar onbreekbare banden met het jodendom dus juist nu benadrukken en vieren, om zo een stevig tegengeluid te geven aan de groeiende haat.
Luuk Smit is historicus, stafmedewerker van het Centrum Informatie en Documentatie Israël en katholiek.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
