Iedereen wil het liefst levendige, vurige parochies. Maar hoe bepaal je eigenlijk de vitaliteit van een geloofsgemeenschap?

Wat maakt een parochie vitaal en hoe kun je die vitaliteit bevorderen? Het zijn cruciale vragen voor elke parochie en elk bisdom, want menige parochie sterft langzaam uit. Zelf hoor ik in dat woord ‘vitaal’ zijn oorsprong doorklinken, die ligt in het Latijnse vita, ‘leven’. Dat doet denken aan Christus’ woorden “Ik ben gekomen opdat ze leven mogen bezitten, en wel in volheid” (Joh. 10,10). Een vitale parochie is dus een geloofsgemeenschap die levendig en leven-gevend is, met Christus als bron.

Ranken aan de wijnstok

De meeste parochies zien het ook zo, denk ik, maar dan blijft de vraag: hoe bereik je dat?

Parochies beginnen verstandig als ze stil staan bij de eigen verbinding met de Bron. Als ze zich afvragen: leven wij echt van wat Jezus ons aanreikt? Zijn we werkelijk zijn volgelingen, ranken van de ware wijnstok, of proberen we liever zelfstandig alles voor elkaar te krijgen? Gebed en geestelijke onderscheiding zijn dus, naar mijn idee, nog altijd de allereerste, onmisbare stappen bij parochievernieuwing.

Meetmodellen

En verder? Hoe pak je vervolgens die vernieuwing concreet aan?

Als volgende stap maakt menig parochie en bisdom een inventarisatie. Ze proberen in kaart te brengen wat ze nu al doen – en wat de vitaliteit bevordert en wat dit juist niet doet. Bij het Centrum voor Parochiespiritualiteit (CPS) valt ons op dat steeds meer parochies (en ook protestantse gemeentes) op dit moment met modellen en meetinstrumenten werken.

Het bisdom Groningen-Leeuwarden bijvoorbeeld heeft een ‘parochiemonitor’; het bisdom Haarlem-Amsterdam een ‘vitaliteitscan’; de Protestantse Kerk in Nederland gebruikt de in Australië ontwikkelde Church Life Survey en priester James Mallon reikt in zijn boek Als God Renoveert ideeën aan voor het meten van vitaliteit. Daarnaast ontwikkelt het Amerikaanse Catholic Leadership Institute op dit moment een nieuw model en meetinstrument voor parochies. Bij dit laatste is het CPS betrokken.

Vitaliteit volgens ‘wereldse’ maatstaven

Natuurlijk zit er een gevaar in zo’n benadering. De kern van de zaak in de Kerk is de werking van de Heilige Geest, en die valt niet te meten. Wat wel te meten valt, zijn bijvoorbeeld het aantal kerkgangers, het aantal toegediende sacramenten en de financiën, maar als we ons daar (te veel) op richten, zijn we bezig met dingen die niet per se een maatstaf voor geestelijke vitaliteit zijn.

Wij lopen dan ook het risico dat we ‘vitaliteit’ begrijpen volgens ‘wereldse’ maatstaven. Veel winst is een goed teken voor een bedrijf, maar voor een parochie ligt dat problematischer.

Meerdere aspecten

En toch. Ik heb gezien dat deze nieuwe instrumenten goed rekening houden met de geestelijke dimensie van de Kerk. En Jezus zelf zei ook dat we mogen leren van de “kinderen van deze wereld”, die “handiger te werk gaan dan de kinderen van het licht” (Lc. 16,8).

THEMANUMMER: De missionaire parochie Katholiek Nieuwsblad presenteert een speciale thema-editie over missionair kerk-zijn. Met achtergronden, opinies, analyses, inspiratie en meer. Nu te bestellen via onze webwinkel

Het is mooi te zien hoe in de modellen veel verschillende aspecten van het parochieleven onder de loep worden genomen. James Mallon kijkt bijvoorbeeld niet alleen naar hoeveel mensen deelnemen aan een Alphacursus (een kennismakingscursus over het christelijke geloof), maar ook naar hoeveel mensen er daarna doorstromen naar een ander vormingstraject in de parochie, en hoeveel mensen vanuit hun geloof zichtbaar dienstbaar zijn buiten de parochie.

Tijdens een recent beraad van het Catholic Leadership Institute werden nog talloze andere mogelijke indicaties van parochiële vitaliteit genoemd. Denk bijvoorbeeld aan het percentage van de begroting dat naar caritas gaat; de zichtbare aanwezigheid van de parochie in de omliggende wijk en op sociale media; en de manieren waarop de parochie dienstbaar is aan anderen.

Zou je je eigen parochie aanbevelen?

Natuurlijk wordt er ook gekeken naar wat parochianen zelf van hun parochie vinden. Met enquêtes kun je dat zichtbaar maken, en in beeld brengen of ze vinden dat hun betrokkenheid bij de parochie hen helpt om te groeien in heiligheid. Zou je je eigen parochie aanbevelen aan een ander? Deze klassieke vraag uit het bedrijfsleven kan ook in de Kerk gesteld worden, net als de vervolgvraag Waarom of waarom niet?.

‘De parochie leuk vinden’ is natuurlijk niet het enige criterium. De parochie zou ons ook moeten uitdagen. Jezus zei, “Heb de Heer uw God lief, en uw naaste als uzelf”. Dat moeten wij als gelovigen doen, net als anderen helpen om dit te doen. Met heel ons hart, heel onze ziel en heel ons verstand. (Mt. 22,34 – 40). Dat is de uiteindelijke, ware maatstaf voor de vitaliteit van onze parochie.

Dr. Timothy P. Schilling is stafmedewerker van het Centrum voor Parochiespiritualiteit.