Nederland is op veel vlakken een erg succesvol en welvarend land. Toch groeit de onvrede: zijn we het welzijn niet uit het oog verloren?

Nederland staat volgens database Numbeo wereldwijd op nummer 1 qua koopkracht, gezondheidszorg en veiligheid, wegennet en luchtkwaliteit. Ons land staat op de vierde plaats in het World Happiness Report en heeft het op drie na grootste bruto binnenlands product van de EU. We zouden dus de gelukkigste mensen van de wereld moeten zijn. Maar zijn we dat ook?

Volgens de Stichting Farmaceutische Kengetallen gebruikt momenteel 8 procent van de Nederlandse bevolking antidepressiva. 12,5 procent van de werkenden kampte in 2018 met burn-outklachten. 20 procent van de 8- tot 11-jarigen en 14 procent van de 12- tot 17-jarigen heeft een vorm van professionele hulp nodig. En begin 2021 voelden volgens het CBS 3,5 miljoen volwassen Nederlanders zich eenzaam.

Onze maatschappij doet het op veel vlakken heel goed, maar de uitval is groot. Was Nederland een vliegtuig, dan zou het met zoveel risico op mankementen waarschijnlijk niet mogen opstijgen.

Groeiende onvrede

Kennelijk aanvaarden we deze situatie. We proberen weliswaar de slachtoffers zo goed mogelijk bij te staan, maar we gaan niet na waarom onze aanpak zo veel slachtoffers maakt en iets te doen aan de oorzaken. Kennelijk gaat welvaart boven welzijn, de economie boven de persoon.

Frappant in het mogelijk gelukkigste land ter wereld is echter de groeiende onvrede, het groeiend aantal maatschappelijke protesten dat zich politiek vertaalt in protestpartijen. Steeds meer mensen zijn het niet eens met hoe Nederland er ondanks de welvaart voor staat en bestuurd wordt. Het moet anders, vinden ze, maar er is weinig zicht op hoe dat anders eruit moet zien.

Hoe ontwrichtend onze samenleving is, merkte ik pas goed tijdens een recent verblijf in het West-Afrikaanse Senegal. Het land mist veel van onze materiële voorzieningen, maar heeft niet-georganiseerde voorzieningen die wij node missen. Luxe zie je nauwelijks, maar ook geen eenzaamheid.

Waarom niet?

Mensen zijn gelukkig met veel minder dan wij hebben. Hun savoir vivre valt op, hun levenskunst, met name de sociale rijkdom van de armen, een rijkdom die wij hebben ingeruild voor materiële welvaart. Als je vraagt waarom ze met zo weinig toch gelukkig zijn, is de tegenvraag: Pourquoi pas? – ‘Waarom niet?’

Natuurlijk is in de tropen het onderlinge contact gemakkelijker. Hier zit bijna iedereen binnen, achter zijn eigen gesloten voordeur. Daar werken mensen buiten: bijna iedereen heeft zijn eigen handeltje aan de straat. Onderling contact is vanzelfsprekend en minstens zo belangrijk als de verkoop.

Onderling vertrouwen

Het onderlinge vertrouwen is er groot: ben je je portemonnee vergeten of heeft de verkoper geen wisselgeld, dan komt de betaling morgen wel. Vertrouwen is er ook tussen de religies, in een land waar katholieken een kleine minderheid zijn en de meerderheid islamitisch is.

Kan Nederland hiervan leren? Kunnen we onze maatschappij zo inrichten dat die gelukkigere mensen voortbrengt en minder slachtoffers maakt? Eenvoudig is dat niet, want de grondbeginselen van ons bestel zijn verankerd in in onze hele cultuur – niet alleen de Nederlandse, maar de hele westerse.

Hoe kan eigenbelang plaatsmaken voor het algemeen welzijn? Want doorgeschoten is onze aandacht voor het individu: ‘ieder voor zich’ is de norm, anderen nodig hebben een schande, kwetsbaarheid staat gelijk aan zwakheid. Hoe kan de menselijke maat het winnen van economisch voordeel? Want de mens is geen radertje in een productiesysteem, hij is kostbaar om wie hij is en zijn geluk zou het doel van dat systeem moeten zijn.

De christendemocratie

We hebben het dan in feite over de uitgangspunten van de christendemocratie, de toepassing van het Evangelie op de samenleving. Leven in lijn met Gods schepping, leven zoals en waarvoor we geschapen zijn, goed nieuws voor onze tijd.

Politieke, sociale en geestelijke leiders, ondernemers, ouders en gezinnen moeten in hun invloedssfeer deze waarden voorleven en gestalte geven. Dat is niet eenvoudig, want in strijd met de heersende cultuur. Maar aan de toenemende protesten te zien, begint die te wankelen. Wanneer de vruchten van een alternatief zichtbaar worden in meer gelukkige mensen, zullen hopelijk velen dat zien en komt de leefbaarheid van ons land dichterbij: welzijn boven welvaart.

Ed Arons is oud-hoofdredacteur van Katholiek Nieuwsblad.