Leegstaande kerken inrichten als theater. In Salland en Twente gebeurt het – in ieder geval voor even. Deze weken is daar op drie locaties de muziektheaterproductie Dagboek van een Dorpskoor te zien. Het gaat over de leegloop van een koor, maar het parallel met de kerk is onmiskenbaar.
Een wat sombere winteravond half november. De meeste mensen zitten binnen. Zo niet de dorpsbewoners van Haarle, een tweeduizend zielen tellend dorp in de Overijsselse streek Salland. Op het plein voor de Sint Sebastianuskerk staat een letterlijk honderden meters lange rij mensen. Ze wachten tot ze de kerk in mogen.
Niet beter wetende zou je denken (of hopen) dat de nachtmis op het punt van beginnen staat – maar het is een theatervoorstelling die mensen trekt. Ter vermaak voor de wachtenden klinkt Droomland van Hazes senior, gezongen door ‘De Stroatkjals’, een mannenkoor op klompen uit Luttenberg.
En toch is het precies dat ‘nachtmisgevoel’ wat theatermaakster en initiatiefneemster tot Dagboek van een Dorpskoor Magda Nij Bijvank (57) wil oproepen. “Ik ben in een katholiek boerengezin hier in Haarle opgegroeid. Als kind moest ik mee naar deze kerk en daar heb ik nooit een hekel aan gehad.”
“Ik vond het fijn om met veel andere mensen samen te komen op een plek waar iets moois gebeurt. Vooral na de nachtmis ging ik als klein meisje dan met een soort ‘hallelujagevoel’ naar huis. Precies dat gevoel wil ik met deze voorstelling nog eens oproepen.”
Nij Bijvank is gefascineerd door micro-samenlevingen, waarvan een koor een goed voorbeeld is. “Zelf zong ik mijn hele jeugd in het kerkkoor van Haarle. Samen zingen vind ik mooi. Ook zie ik de grote waarde van cultureel leven op het platteland.”
Mede geïnspireerd door de film As it is in heaven kwam Nij Bijvank tot een plan. Corona en weinig financiële middelen deden haar het bijltje er bijna bij neergooien, maar na toegezegde steun van Schouwburg Hengelo en De Erfgoedparade kon ze door.
Resultaat? Twintig acteurs en zangers (onder wie vier professionals) die in leegstaande kerken in Bentelo, Enschede en dus Haarle in totaal vijftien keer een verhaal vertellen over verbondenheid, gemeenschapszin, zorg voor elkaar en jezelf zijn.
Wanneer iedereen uit die lange rij een plaatsje heeft gevonden, zit de kerk van Haarle afgeladen vol. Over het altaar heen is een groot podium gebouwd. Verder is de aankleding sober. Op grote doeken worden zo nu en dan beelden geprojecteerd. Vanuit alle hoeken komen de spelers binnen, al zingend.
“Dit project is een soort oproep: blijf zuinig op de kerken.”
Tweet dit!
We zijn in het fictieve dorp Heinsem. Het is 2023, zes weken voor Kerst. We zijn in de kerk, want het is de wekelijkse repetitieavond van het koor. Maar als zo vaak is de opkomst laag. Het is duidelijk, het vuur is eruit. “We hebben al vijf dirigenten versleten. We stoppen ermee.”
Maar dan komt er een flamboyant heerschap binnen, iemand die het duidelijk gemaakt heeft. “Ik kom nog eens kijken op de plek waar het allemaal begon.” Een frisse wind. En vervolgens ontvouwen zich verhalen. Uiteenlopende verhalen van gewone mensen. Zorgen over geld, over het klimaat, over kinderen en relaties worden geuit. Herkenbare verhalen van alle tijden, maar ook volkomen eigentijds.
“Iedereen is alleen maar met zichzelf bezig. Iedereen gaat maar van baan naar baan en van partner naar partner. Er is geen verbinding meer”, zo klinkt het. “Vroeger hadden we een samenleving, nu hebben we een maatschappij”, voegt iemand met een vies gezicht toe.
Duidelijk wordt ook dat er met het einde van het koor meer verloren gaat. “Dan komt er geen kerststal!” Zonder kerststal, zonder koor, zonder kerk en zonder café verdwijnt het hart uit het dorp. Er zijn zorgen en er wordt gemopperd. “Zonder het hogere kom je niet verder als mens. Overal kun je fitnessen, maar de kerk zit op slot.”
Nij Bijvank: “Voor mij staat de kerk voor verbinding. Het was dé plek waar mensen samen kwamen. En nog steeds, want nu er geen vieringen meer plaatsvinden, krijgen de gebouwen nieuwe invulling, zoals met dit project. Ik wil reuring maken en daarmee deze plek en deze kerk weer in een zonnig daglicht stellen.”
“Door in kerken te spelen, komen we met Dagboek van een Dorpskoor echt naar de mensen toe”, vervolgt ze. “Mensen die wellicht een geschiedenis met die kerk hebben. Er gedoopt zijn of er afscheid hebben genomen. Voor een projectontwikkelaar er de sloophamer in zet, wil ik ze nog één keer samen naar de kerk laten lopen om dat warme gevoel van vroeger te ervaren.”
In dorpscafé De Droadnagel (uiteraard tegenover de kerk) eten drie katholieke dames afkomstig uit omliggende dorpen voorafgaande aan de voorstelling een hapje. “We juichen dit initiatief toe. De kerk gaat dicht, daar is niks aan te doen, maar een deel van het gebouw moet voor de gemeenschap beschikbaar blijven. Voor condoleances en vieringen bij gelegenheid. Dat is belangrijk.”
Dat vindt ook Nij Bijvank. “Dit project is een soort oproep. Zorg dat er ook na herbestemming een plaatsje blijft waar dorpelingen een kaarsje kunnen opsteken of Allerzielen kunnen vieren. Kortom: blijf zuinig op de kerken.”
Geloof is geen theater. Natuurlijk niet. Maar een kerk als podium heeft veel te bieden. Dagboek van een Dorpskoor eindigt hoopvol. Zonder al te veel weg te geven: de kerststal komt er ook dit jaar weer. Het slotgezang is eensgezind en raakt de kern: “Halleluja!”
Dagboek van een Dorpskoor is op 24, 25 en 26 november te zien in de Onze Lieve Vrouwekerk van Bentelo en op 30 november en 1, 2 en 3 december in de Mariakerk te Enschede. Zie hier voor info en kaartjes.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
