De voortdurende en escalerende protesten en tegenprotesten rond Zwarte Piet doen inzien dat deze kwestie niet meer overwaait. Er moet een alternatief komen, al kost dat tijd en ergernis.

Leden van Pegida verkleedden zich onlangs als katholiek priester en maakten op schandelijke manier de riten van onze Kerk belachelijk door een lap grond – bestemd voor een islamitisch godshuis – ‘in te zegenen’ met varkensbloed. Een dergelijke antizegen – beter, een vervloeking – uitspreken onder de dekmantel van katholieke riten en symbolen is een zeer ernstige en grievende zaak.

Vernederen en kwetsen

Vorige week zaterdag – terwijl ik de Mis las in het nabijgelegen verzorgingshuis – bleken deze onverlaten deze keer op tweehonderd meter van mijn voordeur te staan, nu verkleed als Zwarte Piet.

En zo werd ik me er bewust van dat – waar hun eerdere verkleedpartij grievend voor mij was – ook deze gang naar de verkleedkist niet was gemaakt om een ander te plezieren. Een beweging als Pegida voert acties die bedoeld zijn om anderen te vernederen en te kwetsen. Kennelijk voldoet voor hen daartoe de klassieke Pietendracht. Wat Quinsy niet lukte, heeft Pegida dan toch voor elkaar gekregen. Dit is een problematische zaak.

De kern van wat we doen

Het stelt ons opnieuw de vraag naar de kern van alles wat we doen: behandelen we anderen werkelijk zoals we zelf behandeld willen worden?

Tegen Zwarte Piet wordt al langer geageerd en zoals zovelen deed ik het af als opgewonden Amsterdams gedoe. De onleesbare tweets en artikelen van deze activisten – tot de plinten volgestouwd met bizar Amerikaans jargon – deden mijn sympathie niet groeien. Aanstellerij dus, geen aandacht aan geven. Je kan wel met elke wind van leer meewaaien. We zijn toch niet gek of slecht geweest al die tijd?

Want zo is het natuurlijk wel: ik heb Zwarte Piet nooit ervaren als een problematisch karakter. Ik kan me niet herinneren dat ik Zwarte Piet ooit heb geassocieerd met mijn Surinaamse klasgenootjes of buurtbewoners. (Al besef ik dat het geheugen niet altijd even betrouwbaar is.)

In mijn omgeving bevinden zich genoeg mensen die ook (Zwarte) Piet speelden, ze komen bij mij in de kerk, enkele van hen zijn mijn vrienden. Ik weet dat ze geen racist zijn, althans niet in enige betekenisvolle zin van het woord.

Wie zonder zonde is…

Hoewel ik in de Randstad woon, ben ik een Zeeuws-Vlaming. Wat men binnen de A10 – of in andere grote steden – van groot belang vindt, staat zelden op mijn netvlies, en ik zal niet de enige zijn voor wie dat geldt. Tussen de beschuldigingen van een splinterbeweging en mijn alledaagse ervaring zat een kloof van lichtjaren.

Inmiddels begrijp ik dat Zwarte Piet als kwetsend kan worden ervaren, en dat verplicht ons tot handelen. Ik begrijp echter ook dat veel mensen dat níet zo gauw zullen zien, en dat dit niet hoeft te betekenen dat het verachtelijke mensen zijn, of als zulks moreel minderwaardig. Op het tegendeel hameren is niet alleen contraproductief, het is ook moreel problematisch: wie zonder zonde is, werpe de eerste steen.

Willen we dat zijn?

Ik maak me serieus zorgen over de verharding en de liefdeloosheid van de meest uitgesproken partijgangers.
Wie zichzelf enkel als slachtoffer ziet – en de tegenpartij dus enkel als dader – sluit zichzelf op in een conflict dat op de lange termijn enkel verliezers zal opleveren.

Eén blik op de sociale media laat zien dat zowel pro- als contra-ZP’ers in de tegenstander weinig anders zien dan een redeloze agressor – iemand die moet worden uitgeschakeld.

Voor beide kampen geldt dat je mensen zelden overtuigt van je zaak door ze te vertellen hoe doortrapt en slecht ze zijn. Integendeel, de extreme hardheid van de polemiek stoot mensen af en sluit hun ogen. Vooroordelen graven zich in, iedereen betrekt de loopgraven en wie weet wat er aan het einde van die Calvarieberg ligt?
De Vlaamse schrijver Louis Paul Boon riep ons op de mensen een geweten te schoppen. Ik kan mij veel voorstellen bij deze notie, maar in negen van de tien gevallen krijg je een schop terug, en aan het eind van de rit lig je allebei in de sloot, met kleerscheuren en al. Is dát wat we willen? Kleerscheuren en bloedneuzen zullen geen probleem zijn voor de straatvechters onder ons, maar de rest van de samenleving zal aan het eind van de dag weer met elkaar verder moeten.

Lange weg

Zwarte Piet heeft, lijkt mij, in de huidige vorm geen toekomst meer. Het is wijs je niet vast te willen klampen aan zaken die geen toekomst hebben. Landsbreed moet worden nagedacht over alternatieven. Dit zal tijd kosten, en ergernis, het zal een lange weg zijn. Veel mensen – uit beide kampen – zullen het gevoel hebben niet hun zin te krijgen.

Ik hoop nochtans dat we de kracht vinden om die weg te gaan.

Jan-Jaap van Peperstraten is pastoor te Heemstede.