Turkije gold als Ottomaans rijk in de negentiende eeuw als de ‘zieke man’ van Europa. Even groot als zwak, gold het als een diplomatiek hoofdpijndossier. Negeren kon je het ook niet, daarvoor lag het land te strategisch.

Hoewel nu veel kleiner, is het nog altijd groot en verbindt het oost en west. Bovendien vaart Rusland erdoor, komend vanaf de Krim, op weg naar de Middellandse Zee.

Keizer Constantijn kon in 323 niet weten dat op deze zo uitgekiende plaats voor een nieuwe Romeinse hoofdstad zich ooit een andere cultuur zou vestigen. Weliswaar herinnert in Constantinopel, nu Istanboel, nog veel aan het Byzantijnse verleden, maar dat is puur museaal. Het is een islamitische stad, met uitzondering van het patriarchaat, dat er zich nog altijd met moeite handhaaft. Wel is de stad vanouds wat moderner en westerser ingesteld dan de hoofdstad Ankara, zoals lezers van Orhan Pamuk weten.

De ondoorgrondelijke reputatie van het land is versterkt door de schimmige poging tot een ‘staatsgreep’ onlangs, die niemand zag aankomen maar waarvan president Erdogan nu handig gebruik maakt om alle oppositie tegen zijn bewind te breken. Zijn ‘Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling’ (AKP), door de Europese christendemocraten in hun zoveelste verkeerde inschatting ooit als islamitische geestverwant begroet, blijkt voor Erdogan een vehikel voor zijn islamistische en persoonlijke aspiraties. Dat is al heel lang duidelijk, maar de recente gebeurtenissen maken het manifest. Veel wijst erop dat de Turkse leider bij gelegenheid zelfs onder een hoedje met Islamitische Staat speelt (de aanslag op Istanboels vliegveld kreeg hij als bedankje). De grote Koerdische minderheid onderdrukt hij daarentegen met ijzeren vuist in een burgeroorlogachtige verschrikking.

Dat heeft allemaal niet verhinderd dat Erdogan jaar in jaar uit door het Europese leiderschap het hof is gemaakt. Dit in tegenstelling tot de Russische leider Poetin, weliswaar evenzeer een autocraat, maar cultureel toch veel meer verwant. De tactloze Europese bemoeienis met Oekraïne en het afstraffen van de Russische tegenzetten met sancties, hebben echter de antiwesterse krachten in Rusland sterk aangewakkerd.

Terwijl Brussel het zo bij Moskou verbruide, is het met Ankara niets opgeschoten. Of zal Europa de Turkse leider zelfs laten wegkomen met het verpletteren van de oppositie, nadat het zich in de vluchtelingencrisis al zo opzichtig door hem heeft laten chanteren?

Hoe sterk Erdogan ook lijkt, zijn land is nog steeds een zieke man. Wel heeft het Turkse leger het seculiere karakter van het land steeds tegen de islam beschermd. Het gejuich van westerse politici over de vermeende ‘overwinning van de democratie’ verstomt al. Terecht, want het zou wel eens kunnen dat juist het mislukken van de coup hun voor grote problemen gaat stellen.