We vieren met Kerstmis Jezus’ geboorte. Maar wie is Hij? De evangelist Johannes biedt raad.

We zien Jezus’ geboorte zo voor ons: de grot, de kribbe met het Kind, Maria, Jozef, herders, een os, een ezel. Zo klinkt het in de nachtmis, maar op Eerste Kerstdag niets van dit alles. Geen beeldende vertelling, maar abstracte theologie: “In het begin was het Woord, en het Woord was bij God, …. Het Woord is vlees geworden en heeft onder ons gewoond” (Joh. 1).

Jezus’ vraag

De evangelist Johannes wordt om goede redenen als adelaar afgebeeld: adelaars vliegen hoog, hebben overzicht en tegelijk een scherp oog voor details. Johannes overziet de hoogte en diepte van de betekenis van Christus’ geboorte voor de mensheid. In enkele zinnen verwoordt hij de rijke betekenis van de incarnatie, God die mens wordt om ons menszijn te delen om ons op te nemen in zijn goddelijk leven. Het zet de toon voor het Nieuwe Testament, dat draait om de vraag: wie is Jezus?

In Caesarea Filippi vraagt Hij zijn apostelen: “Wie zeggen de mensen dat Ik ben?” Hij vraagt niet wat men van zijn prediking vindt, of van zijn wonderen. Hij vraagt wie ze zeggen dat Hij is.

Dat is wat Johannes ons op Eerste Kerstdag vertelt: “In het begin was het Woord en het Woord was bij God en het Woord was God…” Dat is wat de vroege concilies bezighield, van Nicea tot Chalcedon, en dat is waarover grote theologen als Ireneus van Lyon, Gregorius van Nyssa en Augustinus van Hippo nadachten.

En dan het christendom

Dit is ook wat ons onderscheidt van andere religies. Die zijn niet zo bezig met hun stichter. Een boeddhist is vooral geïnteresseerd in wat Boeddha hem te leren heeft, niet in diens persoon.

Een oprecht moslim zal nooit zeggen: het draait allemaal om Mohammed. Nee, het draait voor hem om de Koran, de openbaring die Mohammed doorgaf. En het gaat op voor Confucius. Niemand zal diens persoon centraal stellen. Hij heeft een pad, een weg, een moreel systeem gevonden.

En dan het christendom. Zeker, we hechten groot belang aan Jezus’ onderricht, zijn leer, zijn prachtige Bergrede waaruit we ethiek kunnen destilleren. Hij leert ons bidden, openbaart ons God. Maar wij zijn boven alles geïnteresseerd in Jezus zelf! Wie is Hij? Jezus zelf maakt dit duidelijk.

‘Wie zeggen de mensen dat ik ben?’

Zoals gezegd, Hij vraagt niet wat mensen van zijn onderricht vinden. Dat is het soort vragen die u en ik kunnen stellen. Ik kan vragen wat mensen van Katholiek Nieuwsblad vinden, of van dit artikel. Maar als ik u vraag ‘Wie zeggen de mensen dat ik ben?’, is dat een onzinnige vraag. U zou vriendelijk lachen en mij adviseren eens wat vakantie te nemen.

Kijk eens naar de geloofsbelijdenis van Nicea: “God uit God, licht uit licht, geboren niet geschapen, een in wezen met de Vader…” Geen woord over Jezus’ onderricht, geen Bergrede en ook geen reacties. Het centrale punt is wie Hij is. Als je dat eenmaal ziet, kun je kijken naar zijn onderricht – én het begrijpen.

Alleen door de lens van Jezus’ persoon kunnen we zijn wonderen begrijpen, en laten we het wel uit ons hoofd om die louter symbolisch te duiden. Door die lens kunnen we het prachtige kerstevangelie in ons opnemen. Het christendom is gericht op Jezus’ fundamentele wezen.

Jezus, een superheilige?

In de moderne tijd echter richt christologie zich vooral op Jezus’ psychologie en op ‘relationaliteit’. In een poging het geloof begrijpelijker te maken, wordt de incarnatie uitgelegd in termen van Jezus die zich bewust is van zijn band met God. Toen ik opgroeide in de jaren zeventig, hoorde ik nauwelijks iets anders.

Maar dit heeft grote gevolgen voor de verkondiging, de catechese en de evangelisatie. Want het maakt van Jezus een soort superheilige, weliswaar heiliger dan de andere heiligen, maar niet wezenlijk anders. Dan moet je je afvragen waarom Hij belangrijker zou zijn dan andere religieuze personen of stichters van andere religies.

Als Jezus ‘maar’ een heilige is, dan zijn Confucius en Boeddha, en op hun manier Socrates en Erasmus dat ook. En waarin verschilt deze Jezus van Sint-Franciscus of Moeder Teresa? Deze theorie heeft geleid heeft tot het relativisme en subjectivisme die de Kerk nu teisteren.

Kniel bij de kribbe

Johannes wijst ons de weg: God komt onder ons als een mensenkind. Komt laat ons Hem aanbidden. Als we met Kerstmis de geloofsbelijdenis bidden, knielen we bij het Et incarnatus est. Dat doen we voor de Zoon van God.

Doe uzelf een plezier, overweeg dit een tijdje. Het zal u helpen het vervolg van het Johannes­evangelie te begrijpen. Ga naar de kribbe, kijk naar het Kind en kniel voor Hem neer. Ga met Hem mee en doe zoals Hij. Dan groeit er vrede in uw hart en om u heen. Ik wens u van harte vrede, vreugde, alle goeds. Et incarnatus est. Zalig Kerstmis!

Mgr. Rob Mutsaerts is hulpbisschop van Den Bosch.