Tijdens de algemene audiëntie van 2 maart legde paus Franciscus uit waarom het zo belangrijk is om tijd met ouderen en kinderen door te brengen.

Beste broeders en zusters, goedemorgen!

In de bijbelse verhalen over de aartsvaders wordt je onmiddellijk getroffen door hun hoge leeftijd: we hebben het over eeuwen! Je vraagt je af wanneer voor hen de ouderdom begint? En wat het betekent dat deze oude vaders zo lang leven nadat ze hun kinderen hebben verwekt?

Vaders en zonen leven samen, eeuwenlang! Het wereldse ritme van de tijd, op rituele wijze verhaald, geeft een krachtige symbolische betekenis aan de relatie tussen levensduur en stamboom.

Langdurige inwijding

Het is alsof de overdracht van het menselijk leven, zo nieuw in het pas geschapen universum, een langzame en langdurige inwijding vereist. Alles is nieuw, aan het begin van de geschiedenis van het wezen dat geest en leven is, bewustzijn en vrijheid, gevoeligheid en verantwoordelijkheid.

Het nieuwe leven – het menselijk leven – , ondergedompeld in de spanning tussen zijn oorsprong “naar beeld en gelijkenis” van God en de broosheid van zijn sterfelijk bestaan, vertegenwoordigt een nieuwheid die ontdekt moet worden.

Wederzijdse steun is onontbeerlijk

Het vergt een lange inwijdingsperiode, waarin wederzijdse steun tussen de generaties onontbeerlijk is, om ervaringen te ontcijferen en de raadsels van het leven onder ogen te zien. Gedurende deze lange tijd wordt ook de geest van de mens langzaam gecultiveerd.

In zekere zin geeft elk voorbijgaand tijdperk in de menselijke geschiedenis ons dit gevoel opnieuw: het is alsof wij steeds weer van voren af aan moeten beginnen met onze vragen over de zin van het leven, wanneer we overstroomd worden met nieuwe ervaringen en nieuwe vragen.

Jongeren zijn onwetende slachtoffers

Zeker, de opstapeling van cultureel geheugen verhoogt de vertrouwdheid die nodig is om met nieuwe passages om te gaan. De transmissietijden zijn korter, maar de assimilatietijden vergen steeds weer geduld. De overdaad aan snelheid, die nu alle fasen van ons leven beheerst, maakt elke ervaring oppervlakkiger en minder voedend.

De jongeren zijn de onwetende slachtoffers van deze splitsing tussen de tijd van de klok, die haast heeft, en de tijd van het leven, die een goed ‘zuurdesem’ nodig heeft. Een lang leven geeft de kans de voordelen van een lange doorlooptijd te ervaren en de schade die haast toebrengt.

Langzamere ritmes van de ouderdom

Ouderdom legt zeker langzamere ritmes op: maar het zijn niet alleen tijden van stilstaan. Dit langzame ritme geeft in feite iedereen de ruimte om zin te geven aan het leven op een manier die niets van doen heeft met de obsessie voor snelheid.

Wanneer we het contact verliezen met het trage ritme van de ouderdom wordt die ruimte voor iedereen afgesloten. Het is tegen die achtergrond dat ik de Werelddag voor Grootouders en Ouderen heb ingesteld op de laatste zondag van juli.

Het verbond tussen de twee uiterste generaties van het leven – kinderen en ouderen – helpt ook de andere twee – jongeren en volwassenen – zicht te verenigen om ieders bestaan menswaardiger te maken.

Er is een dialoog tussen de generaties nodig: als er geen dialoog is tussen jong en oud, tussen jongere en volwassene, blijft elke generatie geïsoleerd en kan ze de boodschap niet doorgeven. Een jongere die niet verbonden is met zijn wortels, die de grootouders zijn, krijgt geen kracht – zoals de boom kracht haalt uit zijn wortels – en groeit niet goed op, wordt ziek, groeit op zonder referentiekader.

Daarom is het nodig te zoeken naar dialoog tussen de generaties, als een menselijke behoefte. En deze dialoog is belangrijk juist tussen grootouders en kleinkinderen, die de twee uitersten zijn.

Gevolgen voor de leefomgeving

Stel je een stad voor waarin het samenleven van verschillende leeftijden een integraal deel uitmaakt van het totale ontwerp van de leefomgeving. Denk aan de vorming van affectieve relaties tussen ouderen en jongeren die afstralen op de manier waarop relaties beleefd worden.

De overlapping van generaties zou een bron van energie worden voor een werkelijk zichtbare en leefbare menselijkheid. De moderne stad heeft de neiging vijandig te staan tegenover ouderen, en niet toevallig ook tegenover kinderen.

Deze maatschappij, die zo’n geest van afwijzing heeft en zoveel ongewenste kinderen verwerpt, verwerpt ook de ouderen: ze worden aan de kant gezet, ze zijn van geen nut en worden in een bejaardentehuis, in een opvangtehuis gezet…

‘Tijdverspilling’

Overdreven snelheid zorgt ervoor dat we in een centrifuge terechtkomen die ons wegvaagt als confetti. We verliezen het geheel volledig uit het oog. Iedereen klampt zich vast aan zijn eigen stukje, drijvend op de stromen van de marktwerking, waar trage ritmes verlies betekenen en snelheid geld.

Overdreven snelheid verpulvert het leven, en maakt het minder intens. Wijsheid vereist ‘tijdverspilling’. Als je thuiskomt en je geeft aandacht aan je kind dan ‘verlies je tijd’. En als je thuiskomt en daar zit je opa of oma die misschien niet meer scherp kan denken of misschien niet meer zo goed kan praten. En als je tijd met hem of haar doorbrengt, ‘verspil je tijd’.

Maar dit ‘verspillen van tijd’ versterkt juist de menselijke familie. Het is noodzakelijk tijd door te brengen – tijd die geen inkomen oplevert – met kinderen en ouderen, omdat zij ons de kans geven om het leven anders te bekijken.

Liefde voor ons kwetsbare leven

De pandemie, waarmee wij nog steeds moeten leven, heeft – op zeer pijnlijk wijze helaas – een halt toegeroepen aan die rare cultus van de snelheid. En in deze periode zijn de grootouders een redding geweest voor de affectieve ‘uitdroging’ van de allerjongsten.

De zichtbare alliantie van de generaties, die hun tijd en ritme op elkaar afstemmen, geeft ons de hoop terug dat we niet tevergeefs zullen leven. En het herstelt in ieder van ons de liefde voor ons kwetsbare leven en verspert voor ons de weg naar de obsessie voor snelheid, die het leven eenvoudigweg verteert.

Het sleutelwoord hier is ‘tijdverspilling’. Ik vraag ieder van jullie: weten jullie hoe je tijd kunt verspillen, of worden jullie altijd opgejaagd? “Nee, ik heb haast, ik kan niet…”. Weet je hoe je tijd verspilt met grootouders, met oude mensen? Weet je hoe je tijd kan verspillen met je kinderen, met kinderen? Dat is de toetssteen. Denk er eens over na.

En dit herstelt bij iedereen de liefde voor ons kwetsbare leven, door de weg te versperren – zoals ik al zei – van de obsessie met snelheid, die het leven eenvoudigweg opslokt. Het ritme van de ouderdom is een onmisbare hulpbron om de zin van een door de tijd getekend leven te begrijpen.

De zin van het leven

Oude mensen hebben hun eigen ritme, maar het zijn die ritmes die ons helpen. Daardoor wordt de bestemming van het leven tot de ontmoeting met God geloofwaardiger: een plan dat verborgen ligt in de schepping van de mens “naar zijn beeld en gelijkenis” en dat bezegeld wordt in de menswording van de Zoon van God.

Tegenwoordig leven mensen langer. Dit geeft ons de gelegenheid om het verbond tussen alle generaties van het leven te vergroten. Zo veel jaren te leven, maar we moeten meer verbonden sluiten. Dat helpt ons ook om te groeien in verbondenheid met de zin van het leven in zijn totaliteit.

De zin van het leven ligt niet alleen in de volwassenheid, van 25 tot 60. De zin van het leven is alles, van geboorte tot dood, en je moet met iedereen kunnen omgaan, emotionele relaties met iedereen kunnen hebben, zodat je rijper en sterker zal zijn. En dat geeft ook betekenis aan ons leven, in zijn totaliteit.

Hervorming nodig

Moge de Geest ons de intelligentie en de kracht geven voor deze hervorming. De arrogantie van de kloktijd moet worden omgezet in de schoonheid van het ritme van het leven. Dit is de hervorming die we moeten doorvoeren in ons hart, in het gezin en in de samenleving.

Ik herhaal: wat moeten we hervormen? Dat de arrogantie van de kloktijd wordt omgezet in de schoonheid van het ritme van het leven. Zet de arrogantie van de tijd, die ons altijd opjaagt, om in het ritme van het leven.

De juiste toon vinden

De alliantie van de generaties is onontbeerlijk. Een samenleving waarin ouderen niet met jongeren praten, jongeren niet met ouderen praten, volwassenen niet met ouderen of jongeren praten, is een steriele samenleving, zonder toekomst, een samenleving die niet naar de horizon kijkt maar naar zichzelf.

En zo’n samenleving wordt eenzaam. Moge God ons helpen de juiste toon te vinden voor de harmonisatie van de verschillende leeftijden: de jongeren, de ouderen, de volwassenen, allen tezamen: een prachtige symfonie van dialoog. (Vertaling Susanne Kurstjens)