Tijdens de algemene audiëntie van 30 maart moedigde paus Franciscus ons aan onze geestelijke gevoeligheid te bewaren om Gods tekenen, maar ook de aanwezigheid van het kwaad te kunnen herkennen.

Beste broeders en zusters, goedemorgen!

In onze catechesereeks over de ouderdom kijken we vandaag naar het tedere beeld dat de evangelist Lucas schetst van twee oude mensen, Simeon en Hanna. Voordat zij vertrekken uit deze wereld, is hun leven gericht op het moment van Gods bezoek. Zij wachtten op God die hen zou komen opzoeken, en dat is Jezus.

Door een ingeving van de Heilige Geest weet Simeon dat hij niet zal sterven voordat hij de Messias heeft gezien. Hanna gaat elke dag naar de tempel en wijdt zich daar toe aan het dienen van God. Allebei herkennen ze Gods aanwezigheid in het Kind Jezus. Dit Kind vervult hun lange wachten met troost en verlicht hun afscheid van dit leven. Het is een moment van ontmoeting met Jezus, en van afscheid.

Aanscherpen van de zintuigen

Wat kunnen wij leren van deze twee oude mensen vol geestelijke vitaliteit?

Wij leren van hen vooral dat het trouwe wachten de zintuigen aanscherpt. Zoals wij weten, is dit immers wat de Heilige Geest doet: Hij verlicht onze zintuigen. In de hymne Veni Creator Spiritus, waarmee wij ook nu nog de Heilige Geest aanroepen, zingen wij: Accende lumen sensibus, ofwel ontsteek een licht voor onze zintuigen, verlicht onze zintuigen.

De Geest is hiertoe in staat: Hij scherpt de zintuigen van de ziel, ondanks de beperkingen en de wonden van de zintuigen van het lichaam. De ouderdom verzwakt op de een of andere manier de gevoeligheid van het lichaam: men is blinder, dover… Maar een oudere die geoefend is in het wachten op Gods komst, zal zijn doortocht niet missen: die zal zelfs meer gereed zijn om Hem te verwelkomen, een grotere gevoeligheid bezitten om de Heer te kunnen verwelkomen wanneer Hij voorbijtrekt.

Gods tekenen herkennen

Laten we niet vergeten het een christelijke houding is om attent te zijn op de bezoeken van de Heer, want de Heer komt in ons leven door ingevingen, met de uitnodiging om beter te zijn. En zoals de heilige Augustinus zei: “Ik ben bang voor God als Hij voorbijgaat.” – “Maar hoezo, bent u bang?” – “Ik ben bang Hem niet op te merken en Hem voorbij te laten gaan.” Het is de Heilige Geest die onze zintuigen voorbereidt om te begrijpen wanneer de Heer ons een bezoek brengt, zoals Hij deed bij Simeon en Hanna.

Vandaag hebben wij daar meer dan ooit behoefte aan: wij hebben een oude dag nodig die uitgerust is met levendige geestelijke zintuigen en die in staat is Gods tekenen te herkennen, Gods teken dat Jezus is. Het is een teken dat een crisis in ons veroorzaakt, altijd: Jezus veroorzaakt in ons een crisis, omdat Hij “een teken is dat weersproken wordt” (Lc. 2,34) – maar wel een teken dat ons met vreugde vervult.

Verdoving van de zintuigen

Want een crisis brengt je niet noodzakelijkerwijs verdriet, nee: een crisis, dienstbaar zijn aan de Heer, geeft je dikwijls vrede en vreugde. De verdoving van de geestelijke zintuigen is een slechte zaak. Die verdoving van de geestelijke en lichamelijke zintuigen door de opwinding en de roes, is een wijdverbreide ziekte in een maatschappij die de illusie van de eeuwige jeugd cultiveert. Het gevaarlijkste kenmerk ervan is dat het meestal onbewust ontstaat: je beseft niet dat je verdoofd bent.

Dit gebeurt: het is altijd gebeurd en gebeurt ook in onze tijd. Je zintuigen raken verdoofd, zonder dat je beseft wat er gebeurt; de innerlijke zintuigen, de zintuigen van de geest om de aanwezigheid van God of de aanwezigheid van het kwaad te begrijpen, zijn verdoofd, zij onderscheiden niet.

Als je je tast of smaak verliest, merk je dat onmiddellijk. Maar de ongevoeligheid van de ziel kun je lange tijd negeren, je kunt leven zonder te beseffen dat je de gevoeligheid van de ziel kwijt bent geraakt.

Geen medelijden en schaamte

Het is niet alleen een kwestie van denken over God of religie. De ongevoeligheid van de geestelijke zintuigen heeft te maken met medelijden, schaamte en wroeging, trouw en toewijding, tederheid en eer, verantwoordelijkheid en verdriet om anderen.

Het is merkwaardig: ongevoeligheid doet je geen medelijden voelen, doet je geen schaamte of wroeging voelen omdat je iets slechts hebt gedaan. Zo is het: de verdoofde geestelijke zintuigen verwarren alles en je voelt die dingen geestelijk niet.

Cultuur van sociale tederheid

En de oude dag wordt als het ware het eerste verlies, het eerste slachtoffer van dit verlies van gevoeligheid. In een maatschappij die de gevoeligheid vooral uitoefent omwille van het genot, kan de aandacht voor het kwetsbare enkel verslappen en overheerst de concurrentiestrijd van de winnaars. En zo gaat gevoeligheid verloren.

Natuurlijk, de retoriek van insluiting is de rituele formule van elke politiek correcte discussie. Maar dat levert nog niet direct een correctie op van de praktijken van het normale samenleven: een cultuur van sociale tederheid heeft moeite te groeien.

Kloof tussen de generaties

Integendeel, de geest van menselijke broederschap – die naar mijn gevoel met kracht nieuw leven moet worden ingeblazen – is als een afgedankte jurk: mooi, ja, maar… in een museum. We verliezen de menselijke gevoeligheid, we verliezen de bewegingen van de geest die ons menselijk maken.

Het is waar, in het echte leven kunnen we, met ontroerende dankbaarheid, veel jonge mensen ontwaren die in staat zijn deze broederschap ten volle te eren. Maar hierin ligt het probleem: er is een kloof, een verwijtbare kloof, tussen de getuigenis van dit vitale sap van sociale tederheid en het conformisme dat jongeren dwingt een ander verhaal te vertellen. Wat kunnen we doen om deze kloof te overbruggen?

Geen hoofdrolspelers, maar getuigen

In het verhaal van Simeon en Hanna, maar ook uit andere bijbelse verhalen van ouderen die gevoelig zijn voor de Geest, zit een verborgen aanwijzing die het verdient naar voren te worden gebracht. Waarin bestaat de openbaring die de gevoeligheid van Simeon en Anna aanwakkert? Het bestaat hierin, dat zij in een kind, dat zij niet verwekt hebben en dat zij voor de eerste maal zien, het zekere teken van Gods bezoek herkennen.

Zij accepteren het feit dat zij geen hoofdrolspelers zijn, maar slechts getuigen. En wanneer een mens accepteert niet de hoofdrol te spelen, maar zichzelf als getuige opstelt, dan komt het goed: die man of vrouw is goed op weg naar volwassenheid.

Maar als hij of zij altijd de wens heeft een hoofdrolspeler te zijn, zal hij of zij nooit goed deze weg bewandelen naar de volheid van de ouderdom. Gods bezoek wordt niet belichaamd in hun leven, in dat van de mensen die geen getuigen willen zijn, maar hoofdrolspelers. Ze verschijnen niet als redders ten tonele. God wordt niet belichaamd in hun generatie, maar in de komende. Zij verliezen hun ziel, de wil om volwassen te leven en, zoals men dan gewoonlijk zegt: zij leven een oppervlakkig leven.

Het is deze grote generatie van oppervlakkigen, die zichzelf niet toestaat de dingen aan te voelen met de gevoeligheid van de geest. Maar waarom staan ze het zichzelf niet toe? Deels uit luiheid, deels omdat ze het al niet meer kunnen: ze zijn het kwijt.

Ontroering en troost

Het is erg wanneer een beschaving haar gevoeligheid voor de geest verliest. Aan de andere kant is het mooi wanneer we ouderen treffen als Simeon en Hanna, die deze gevoeligheid van geest behouden hebben en in staat zijn verschillende situaties te begrijpen, zoals deze twee de situatie voor hen begrepen, namelijk de verschijning van de Messias.

Laten wij geen wrok en geen verwijten voelen wanneer mensen in zo’n statische toestand verkeren. Laten we in plaats daarvan grote ontroering en troost voelen wanneer de geestelijke zintuigen nog leven vertonen. Dezelfde ontroering en troost waarmee we zien en verkondigen dat de geschiedenis van onze generatie niet verloren gaat of verspild wordt, juist door een gebeurtenis die zich manifesteert in de daaropvolgende generatie.

Uitwisseling tussen ouderen en jongeren

En dit is wat een oudere ervaart wanneer zijn kleinkinderen met hem gaan praten: zij voelen zich herboren. “Ah, mijn leven is nog steeds hier.” Het is zo belangrijk om naar ouderen toe te gaan, het is zo belangrijk om naar hen te luisteren. Het is zo belangrijk om met hen te praten, zodat er een uitwisseling van beschaving, een uitwisseling van volwassenheid bestaat tussen jong en oud. En zo gaat onze beschaving op een volwassen manier vooruit.

Alleen de geestelijke ouderdom kan dit getuigenis afleggen, nederig en verblindend, waardoor het een gezaghebbend voorbeeld wordt voor ons allemaal. De ouderdom die de gevoeligheid van de ziel heeft gecultiveerd, dooft alle afgunst tussen de generaties, alle wrok, alle verwijten, en maakt ruimte voor Gods komst in de komende generatie, die samenvalt met het vertrek uit dit leven van de eigen generatie.

Conflicten doorbreken

En dit is wat er gebeurt tussen een oudere die zich openstelt en een jongere die zich openstelt: de oudere neemt afscheid van het leven, maar draagt zijn eigen leven als het ware over aan de nieuwe generatie.

Dit gebeurt ook bij het afscheid van Simeon en Hanna: “Nu kan ik in vrede gaan.” De geestelijke gevoeligheid van de ouderdom is in staat om concurrentie en conflicten tussen generaties op een geloofwaardige en definitieve manier te doorbreken.

Het is mogelijk voor God

Met deze gevoeligheid overstijgen ouderen het conflict: zij overstijgen het en kiezen voor eenheid, niet conflict. Voor de mens alleen is dat onmogelijk, maar het is wel mogelijk voor God. En we hebben deze gevoeligheid van de geest vandaag de dag zo hard nodig, deze volwassenheid van de geest. Wij hebben wijze ouderen nodig, rijp van geest, die ons hoop geven voor het leven! (Vertaling Susanne Kurstjens)