Tijdens de algemene audiëntie van 23 maart legde paus Franciscus uit waarom het zo belangrijk is om naar ouderen te luisteren.

Beste broeders en zusters, goedemorgen!

In de Bijbel wordt het verhaal over de dood van de oude Mozes voorafgegaan door zijn geestelijk testament, dat het ‘Lied van Mozes’ wordt genoemd. Dit lied is in de eerste plaats een prachtige geloofsbelijdenis. Er staat: “Jahwe’s naam roep ik uit: Breng hulde aan onze God! Hij is de rots, wat Hij doet is volmaakt, al zijn wegen zijn recht; een God van trouw, zonder onrecht, rechtvaardig is Hij en waarachtig” (Deut. 32,3-4).

Gods trouw aan ons

Maar het lied is ook een herinnering aan wat hij met God heeft beleefd, aan de avonturen van het volk dat ontstond vanuit het geloof in de God van Abraham, Isaak en Jakob. Mozes herinnert zich ook de verbittering en de teleurstellingen van God zelf: zijn trouw die voortdurend op de proef wordt gesteld door de ontrouw van zijn volk.

De trouwe God en het antwoord van het ontrouwe volk: alsof het volk Gods trouw op de proef wilde stellen. Maar Hij blijft altijd trouw en dicht bij zijn volk. Dat is precies de kern van Mozes’ lied: Gods trouw die ons gedurende ons hele leven vergezelt.

Het vermogen om echt te zien

Als Mozes deze geloofsbelijdenis uitspreekt, staat hij op de drempel van het beloofde land, en ook van zijn vertrek uit het leven. Hij was honderdtwintig jaar oud, staat er in de Bijbel, maar “zijn ogen waren niet verzwakt” (Deut. 34,7). Dat vermogen om te zien, echt te zien, ook symbolisch, de diepere betekenis van dingen kunnen zien, zoals ouderen dat hebben.

De vitaliteit van Mozes’ blik is een kostbaar geschenk: het stelt hem in staat de erfenis van zijn lange levens- en geloofservaring met de nodige helderheid over te dragen. Mozes overziet de geschiedenis en geeft die door; de ouderen overzien de geschiedenis en geven die door.

Kostbaar geschenk

Een oude dag die deze helderheid wordt gegund, is een kostbaar geschenk voor de daaropvolgende generatie. Persoonlijk en rechtstreeks luisteren naar het verhaal van een doorleefd geloof, met al zijn ups en downs, is onvervangbaar. Erover lezen in boeken, kijken naar films erover, websites raadplegen, hoe nuttig ook, zal nooit hetzelfde zijn.

De overdracht is de echte traditie, de concrete overdracht van de oudere naar de jongere! Maar deze overdracht ontbreekt vandaag de dag, en in toenemende mate, bij de nieuwe generaties. Waarom? Omdat deze nieuwe beschaving het idee heeft dat wat oud is wegwerpmateriaal is, het oude moet worden weggegooid. Dat is wreed! Dat kan zo niet.

Onvervangbare zegen

Het rechtstreeks vertellen van verhalen, van mens tot mens, heeft een toon en een manier van communiceren die door geen enkel ander medium kan worden vervangen. Een oude man die lang geleefd heeft, en de gave krijgt van een helder en hartstochtelijk getuigenis van zijn levensgeschiedenis, is een onvervangbare zegen.

Zijn wij in staat deze gave van het oude te erkennen en te eren? Maakt de geloofsoverdracht en die van de zin van het leven vandaag de dag gebruik van het luisteren naar de ouderen? Ik kan een persoonlijk getuigenis geven. Ik leerde over haat en woede in de oorlog van mijn grootvader die in 1914 vocht aan het Italiaanse front bij de rivier de Piave. Omdat hij me vertelde over het lijden in een oorlog.

Dat leer je niet in boeken of op een andere manier, je leert het op deze manier, door het door te geven van grootouders op kleinkinderen. En dat is onvervangbaar. De overdracht van levenservaring van grootouders op kleinkinderen.

Vandaag de dag is dat helaas niet het geval, en denkt men dat grootouders afgedankt materiaal zijn: nee! Zij zijn het levende geheugen van een volk, en jongeren en kinderen moeten naar hun grootouders luisteren.

Belemmeringen

In onze cultuur, die zo politiek correct is, lijkt deze weg op vele manieren te worden belemmerd: in het gezin, in de samenleving, in de christelijke gemeenschap zelf. Sommige mensen stellen zelfs voor het geschiedenisonderwijs af te schaffen, omdat dit overbodige informatie doorgeeft over werelden die niet meer relevant zijn, middelen onttrekt aan de kennis van het heden. Alsof we gisteren geboren zijn!

De overdracht van het geloof daarentegen mist vaak de passie van een doorleefde geschiedenis. Het geloof overbrengen is niet enkel geklets en bla bla bla. Het is vertellen over de ervaring van het geloof. Zo wordt het toch moeilijk om mensen aan te trekken om te kiezen voor eeuwige liefde, trouw aan het gegeven woord, volharding in toewijding, medeleven met de gekwetsten en ontmoedigden?

Eerlijk zijn over de geschiedenis

Natuurlijk moeten de levensverhalen worden omgezet in getuigenis, en het getuigenis moet trouw zijn. Een ideologie die de geschiedenis naar haar eigen hand zet is zeker niet eerlijk; propaganda waarbinnen de geschiedenis wordt aangepast om de eigen groep te promoten is niet eerlijk; van de geschiedenis een tribunaal maken waarin het verleden wordt veroordeeld en elke toekomst wordt ontmoedigd is niet eerlijk.

Eerlijk zijn is de geschiedenis vertellen zoals die is, en alleen zij die haar hebben beleefd, kunnen er goed over vertellen. Daarom is het zo belangrijk om naar ouderen te luisteren, om naar grootouders te luisteren, het is belangrijk dat kinderen met hen praten.

Stokje doorgeven aan de jongeren

De Evangelies zelf vertellen het gezegende verhaal van Jezus op een eerlijke manier, zonder de fouten, de misverstanden en zelfs het verraad van de leerlingen te verbergen. Dit is het verhaal, dit is de waarheid, dit is een getuigenis. Dit is de gave van het geheugen die de oudsten van de Kerk doorgeven, vanaf het begin, door het van mond tot mond door te geven aan de daaropvolgende generatie.

Het zal ons goed doen ons af te vragen: hoeveel waarde hechten wij aan deze manier van geloofsoverdracht, aan het doorgeven van het stokje tussen de oudsten van de gemeenschap en de jongeren die zich openstellen voor de toekomst?

Hier schiet me iets te binnen wat ik al zo vaak heb gezegd, maar ik wil het graag herhalen. Hoe wordt het geloof overgedragen? “Ah, hier is een boek, bestudeer dat maar.” Nee, dat is geen manier om geloof over te brengen.

Het geloof wordt overgedragen in dialect, dat wil zeggen in de familietaal, tussen grootouders en kleinkinderen, tussen ouders en kleinkinderen. Geloof wordt altijd doorgegeven in dialect, in dat vertrouwde en ervaringsgerichte dialect dat men in de loop der jaren heeft geleerd. Daarom is de dialoog in een gezin zo belangrijk, de dialoog van kinderen met hun grootouders die de wijsheid van het geloof bezitten.

Luisteren naar de echte geschiedenis

Soms overvalt het me om over deze vreemde gang van zaken na te denken. De catechese van de christelijke initiatie put tegenwoordig ruimschoots uit het Woord van God en geeft nauwkeurige informatie over dogma’s, de moraal van het geloof en de sacramenten.

Wat echter vaak ontbreekt, is een kennis van de Kerk die voortkomt uit het luisteren naar en het getuige zijn van de echte geschiedenis van het geloof en het leven van de kerkgemeenschap, van het begin tot nu. Als kinderen leren wij het Woord van God tijdens de catechese, maar als jongeren leren wij over de Kerk in de klaslokalen en in de wereldwijde media.

Gods zegeningen

Het verhaal van de geloofsgeschiedenis moet zijn als het Lied van Mozes, als het getuigenis van de Evangelies en de Handelingen van de Apostelen. Met andere woorden, een verhaal dat in staat is Gods zegeningen met ontroering en onze tekortkomingen met trouw in herinnering te roepen.

Het zou goed zijn als de catechese van meet af aan zich ook zou richten op het luisteren, vanuit de doorleefde ervaring van de ouderen, naar de heldere belijdenis van de zegeningen die wij van God hebben ontvangen en die wij moeten koesteren, en naar de trouwe getuigenis van onze eigen tekortkomingen, die wij moeten goedmaken en corrigeren.

Verhaal van het geloof doorgeven

De ouderen betreden het beloofde land, dat God voor elke generatie wenst, wanneer zij de jongeren de mooie inwijding van hun getuigenis aanbieden en het verhaal van het geloof doorgeven, het geloof in dialect, dat vertrouwde dialect, dat dialect dat van de ouderen op de jongeren overgaat.

Dan, geleid door de Heer Jezus, gaan oud en jong samen binnen in zijn Koninkrijk van leven en liefde. Maar alles bij elkaar. Allemaal in de familie, met deze grote schat van het in dialect overgedragen geloof. (Vertaling Susanne Kurstjens)