Tijdens de algemene audiëntie van woensdag 25 augustus sprake paus Franciscus over hypocrisie en hoe dat de eenheid bedreigt. “Hypocrisie is angst voor de waarheid.”

Beste broeders en zusters, goedemorgen!

In de Brief aan de Galaten komt een nogal verrassend feit naar voren. Zoals we hebben gehoord, zegt Paulus dat hij Kefas, ofwel Petrus, voor de gemeenschap van Antiochië de wacht heeft aangezegd, omdat hij zich niet goed gedroeg.

Wat was er zo erg geweest dat Paulus zich geroepen voelde om zo hard tegen Petrus uit te vallen? Misschien overdreef Paulus, gaf hij zijn eigen aard teveel ruimte en wist hij zich niet in te houden? We zullen zien dat daar geen sprake van was. Maar opnieuw gaat het hier om de relatie tussen wet en vrijheid. En we moeten hier nog heel vaak bij stilstaan.

Verwarring

Schrijvend aan de Galaten gaat Paulus uit eigen overweging in op deze gebeurtenis die jaren eerder plaatsvond in Antiochië. Hij wil de christenen van die gemeenschappen eraan herinneren dat ze absoluut niet moeten luisteren naar degenen die de noodzaak van de besnijdenis verkondigen om zo ‘onder de wet’ te vallen met alle bijbehorende voorschriften. We herinneren ons die fundamentalistische verkondigers nog die daar aankwamen en zoveel verwarring veroorzaakten en die de gemeenschap hun vreugde ontnamen.

Het punt van kritiek op Petrus was zijn gedrag aan tafel. De wet verbood het Joden te eten met niet-Joden. Maar Petrus was zelf bij een andere gelegenheid naar Caesarea gegaan, naar het huis van de hoofdman Cornelius, hoewel hij wist dat hij daarmee de wet overtrad. Toen zei hij: “Mij heeft God duidelijk gemaakt, dat men geen enkel mens onheilig of onrein mag noemen” (Hand. 10,28).

Petrus’ verdediging

Eenmaal terug in Jeruzalem vielen de besneden christenen, die trouw waren aan de Mozaïsche wet, tegen Petrus uit vanwege zijn gedrag. Maar hij verdedigde zich door te zeggen:

“Toen dacht ik terug aan het woord van de Heer, hoe Hij gezegd had: Johannes doopte met water, maar gij zult gedoopt worden met de heilige Geest. Indien God hun nu dezelfde gave gegeven heeft als aan ons, die reeds geloofden in de Heer Jezus Christus, hoe zou ik dan in staat geweest zijn God tegen te houden?” (Hand. 11,16-17).

Bedenk dat de Heilige Geest op dat moment neerdaalde in het huis van Cornelius toen Petrus daar heenging.

Een goed figuur slaan

Iets soortgelijks was ook weer in Antiochië gebeurd in bijzijn van Paulus. Eerder was Petrus zonder problemen aangeschoven bij christenen die eerder heidenen waren. Maar toen een aantal besneden christenen uit Jeruzalem – zij die eerder Joden waren – in de stad waren aangekomen, deed hij dat niet meer om hun kritiek niet uit te lokken.

Daar zit de fout. Hij was beducht op kritiek en wilde een goed figuur slaan. Dat is een ernstige fout in Paulus’ ogen, ook omdat andere leerlingen Petrus navolgden. Op de eerste plaats Barnabas die samen met Paulus juist de Galaten had geëvangeliseerd (vgl. Gal. 2,13). Zonder het te willen zorgde Petrus er met zijn manier van doen – een beetje zus en een beetje zo…niet duidelijk en transparant – voor dat de gemeenschap verdeeld raakte: “Ik ben zuiver, ik volg die lijn, ik moet me zo gedragen, dat kan niet…”

Hypocriet gedrag

Paulus gebruikt in zijn verwijt – en dit is de kern van het probleem – een woord dat ons de kans geeft om in te gaan op het goede van zijn reactie: “veinzerij”, hypocrisie dus (vgl. Gal. 2,13). Het is een woord dat nog heel vaak terugkomt.

Ik denk dat wij allemaal heel goed weten wat dat betekent. De wet navolgen, zoals de christenen deden, leidde tot dat hypocriete gedrag dat de apostel Paulus krachtig en overtuigend wil bestrijden. Paulus was oprecht, hij had zijn gebreken – veel gebreken, zijn karakter was verschrikkelijk – maar hij was wel oprecht.

Wat is hypocrisie? Als we zeggen: pas op dat is hypocriet, wat bedoelen we dan? Wat is hypocrisie? Je zou kunnen zeggen dat het de angst voor de waarheid is. De huichelaar is bang voor de waarheid. Je doet liever alsof dan jezelf te zijn. Het is als het alsof je make-up gebruikt voor de ziel, voor je gedrag, voor je manier van doen: het is niet de waarheid.

“Ik ben bang om me te presenteren zoals ik ben en ik meet me deze houdingen aan.” En door net te doen alsof verhinder je jezelf om moedig en openlijk de waarheid te spreken. Zo ontkom je gemakkelijk aan de verplichting om de waarheid overal en ondanks alles te verkondigen. Net doen alsof brengt je hiertoe: naar halve waarheden. En de halve waarheden kloppen niet, want de waarheid is of waar of niet waar.

Halve waarheden

De halve waarheden zijn een manier van handelen die niet klopt. Zoals ik al zei, willen mensen liever net doen alsnog dan zichzelf zijn en dat verhindert ze de moed te hebben om openlijk de waarheid te spreken. En zo onttrek je je aan de verplichting, want het is een gebod, om altijd de waarheid te zeggen, overal en ondanks alles.

En in een omgeving waar relaties tussen mensen worden beleefd onder de vlag van formalisme, verspreidt het virus van hypocrisie zich gemakkelijk. Die glimlach die niet uit het hart komt, dat proberen op goede voet te staan met iedereen, maar met niemand…

Voorbeelden van hypocrisie in de Bijbel

In de Bijbel staan ​​verschillende voorbeelden van momenten waarop de hypocrisie wordt bestreden. Een mooi getuigenis van het bestrijden van hypocrisie is dat van de oude Eleazar, die om zijn leven te redden werd gevraagd net te doen alsof hij het vlees at dat aan de heidense goden was geofferd: om net te doen alsof hij het at, maar het niet echt at. Of net te doen alsof hij varkensvlees at, maar zijn vrienden hadden iets anders voor hem klaargemaakt.

Maar die godvrezende man antwoordde: “Op onze leeftijd past het niet te huichelen. Veel jonge mannen zouden dan geloven dat de negentigjarige Eleazar de zeden van de heidenen had aangenomen; en door mijn huichelarij, waardoor ik mijn leven een heel klein beetje kan verlengen, zouden zij op een dwaalspoor worden gebracht en daar ik voor die dwaling verantwoordelijk zou zijn, zou ik schande en smaad brengen over mijn oude dag” (2 Mak. 6,24-25).

Egoïstisch leven

Eerlijk: hij kiest niet voor het pad van de hypocrisie. Wat een mooie passage om over na te denken en zo ver te blijven van de hypocrisie! In de evangelieverhalen staan ook verschillende situaties beschreven waarin Jezus harde verwijten maakt aan degenen die van buitenaf gezien rechtvaardig lijken, maar van binnen vol leugens en onrechtvaardigheid zitten (vlg. Mt. 23,13-29).

Als je vandaag wat tijd hebt, lees dan hoofdstuk 23 van het Evangelie volgens Matteüs en kijk hoe vaak Jezus zegt: “huichelaars” en zo laat zien wat hypocrisie is.

De hypocriet is iemand die doet alsof, vleit en bedriegt omdat hij met een masker op zijn gezicht leeft en niet de moed heeft om de waarheid onder ogen te zien. Om die reden is hij niet in staat om echt lief te hebben – een huichelaar weet niet hoe lief te hebben – en beperkt hij zich tot een leven van egoïsme en heeft hij niet de kracht om een transparant hart te tonen.

In de Kerk

Er zijn veel situaties waarin hypocrisie kan voorkomen. Hypocrisie verbergt zich vaak op de werkplek, waar mensen proberen vrienden te lijken met collega’s, maar hen ondertussen concurrerend een mes in de rug steken. In de politiek tref je niet zelden hypocrieten aan die in het openbaar heel anders zijn dan privé.

Hypocrisie in de Kerk is helemaal verschrikkelijk. En helaas komt er hypocrisie voor in de Kerk en zijn er veel hypocriete christenen en geestelijken. We mogen nooit de woorden van de Heer vergeten: “Uw ja moet ja zijn en uw neen, neen; en wat daar nog bij komt, is uit den boze” (Mt. 5,37).

Trouw aan de waarheid

Broeders en zusters, laten we vandaag denken aan wat Paulus veroordeelt en wat Jezus veroordeelt: hypocrisie. En laten we niet bang om trouw te zijn aan de waarheid, om de waarheid te zeggen, om de waarheid aan te horen, en om ons aan de waarheid te conformeren zodat we kunnen liefhebben. Een huichelaar weet niet hoe lief te hebben.

Niet handelen vanuit de waarheid betekent dat je de eenheid in de Kerk, waarvoor de Heer zelf bad, in gevaar brengt. (Vertaling Susanne Kurstjens)