Tijdens de algemene audiëntie van 15 december legde paus Franciscus waarom het zo belangrijk is om de stilte op te zoeken en te zwijgen.
Beste broeders en zusters, goedemorgen!
We gaan verder op onze weg van reflectie over de heilige Jozef. Na gesproken te hebben over de omgeving waarin hij leefde, zijn rol in de heilsgeschiedenis, zijn rechtvaardigheid en zijn huwelijk met Maria, wil ik vandaag stilstaan bij een ander belangrijk aspect van hem: de stilte.
Er is tegenwoordig zo veel behoefte aan stilte. Stilte is belangrijk. Ik werd geraakt door een tekst uit het Boek Wijsheid dat vooruitblikkend op Kerstmis werd voorgelezen: “Want terwijl een diepe stilte alles omgaf en de nacht in zijn snelle loop halverwege was gekomen, kwam uw alvermogend woord van zijn koningstroon in de hemel en sprong hij als een grimmig krijgsman midden in het onzalige land” (18,14).
Op het moment van de diepste stilte liet God zich zien. Het is belangrijk na te denken over stilte in deze tijd waarin die van weinig waarde lijkt te zijn.
In de evangelieverhalen staan geen woorden die door Jozef zijn uitgesproken. Niets, hij komt er niet aan het woord. Dat betekent niet dat hij zwijgzaam was. Nee, het heeft een diepere betekenis. Door zijn zwijgen bevestigt Jozef wat de heilige Augustinus geschreven heeft: “Naarmate het Woord, het vleesgeworden Woord, in ons groeit, nemen onze woorden af.” In de mate waarin Jezus – het geestelijk leven – groter wordt, wordt het aantal woorden kleiner.
Dat wat we ook wel ‘papegaaienpraat’ noemen, het voortdurende praten als papegaaien, is niet goed. Johannes de Doper zelf, “iemand die roept in de woestijn: bereidt de weg van de Heer” (Mt. 3,1), zegt over het Woord: “Hij moet groter worden maar ik kleiner” (Joh. 3,30). Dat wil zeggen dat Hij moet spreken en ik moet zwijgen. En Jozef nodigt ons met zijn stilzwijgen uit om plaats te maken voor de aanwezigheid van het vleesgeworden Woord, van Jezus.
Het zwijgen van Jozef heeft niets te maken met niet kunnen spreken; het is een zwijgen vol luisteren, een ijverig zwijgen, een zwijgen dat blijk geeft van een groot innerlijk leven. “De Vader heeft een woord gesproken en dat was zijn Zoon”, zegt St.-Johannes van het Kruis, “en het spreekt voor altijd in eeuwige stilte, en in stilte moet het door de ziel gehoord worden.”
Jezus groeide op in die omgeving, in het huis in Nazareth, met het dagelijkse voorbeeld van Maria en Jozef. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Hij zelf in zijn leven naar manieren zocht om stil te kunnen zijn (vlg. Mt. 14,24) en ook zijn leerlingen uitnodigde om stilte te ervaren. Hij zegt bijvoorbeeld: “Komt nu eens zelf mee naar een eenzame plaats om alleen te zijn en rust daar wat uit” (Mc. 6,31).
Wat zou het mooi zijn als ieder van ons, in navolging van de heilige Jozef, erin zou slagen deze contemplatieve dimensie van het leven terug te vinden die juist in de stilte wordt gevonden. Maar wij weten allemaal uit ervaring dat dit niet gemakkelijk is: de stilte beangstigt ons een beetje, omdat die van ons vraagt in onszelf te keren en het meest ware deel van onszelf te ontmoeten.
En veel mensen zijn bang voor de stilte, ze moeten praten, praten, praten, of ergens naar luisteren: de radio, de televisie… Maar de stilte kunnen ze niet aan, omdat ze bang zijn. De filosoof Blaise Pascal merkte op dat “alle ellende van de mensen voortkomt uit één ding: uit het niet weten hoe stil te zijn in een kamer”.
“Jozef nodigt ons met zijn stilzwijgen uit om plaats te maken voor Jezus”
Tweet dit!
Beste broeders en zusters, laten wij van de heilige Jozef leren om manieren te zoeken waarop we stil kunnen zijn, waarin een ander Woord te voorschijn kan komen, namelijk Jezus, het Woord: dat van de heilige Geest die in ons woont en die Jezus brengt.
Het is niet gemakkelijk deze Stem te herkennen, die heel vaak verward wordt met de duizenden stemmen van zorgen, verleidingen, verlangens en hoop die in ons wonen; maar zonder deze training, die juist voortkomt uit de beoefening van de stilte, kan zelfs ons praten ziekelijk worden.
Zonder de praktijk van de stilte, wordt ons praten ziekelijk. In plaats van de waarheid te laten doorschijnen, kan het een gevaarlijk wapen worden. Want onze woorden kunnen verworden tot vleierij, opschepperij, leugens, achterklap, laster. Het is een feit dat, zoals het Boek Wijsheid van Jezus Sirach ons in herinnering brengt, de tong dodelijker is dan het zwaard (vgl. 28,18).
Jezus heeft het duidelijk gezegd: wie kwaad spreekt over zijn broeder of zuster, over zijn naaste, is een moordenaar (vgl. Mt. 5, 21-22). Zo iemand doodt met zijn tong. Wij geloven dit niet, maar het is de waarheid. Laten we eens nadenken over de keren dat we gedood hebben met onze tong, we zullen beschaamd staan! Maar het zal ons zo veel goed doen, zo veel goed.
De bijbelse wijsheid bevestigt: “dood en leven hangen af van de tong; wie zijn tong graag gebruikt, zal haar vruchten eten” (Spr. 18,21). En de apostel Jacobus gebruikt in zijn Brief treffende voorbeelden als hij het heeft over het aloude thema van de positieve en negatieve kracht van de tong:
“Wie in zijn spreken nooit misdoet is een volmaakt mens, in staat zichzelf geheel in toom te houden. (…) Ook de tong is maar een klein deel van ons lichaam, toch voert zij een hoge toon. (…) Met haar zegenen wij onze Heer en Vader, en met haar vervloeken wij de mensen, die naar Gods gelijkenis zijn geschapen. Uit een en dezelfde mond komt zegen voort en vloek” (3,2-10).
Daarom moeten wij van Jozef leren in stilte te zijn: die ruimte van ons innerlijk leven waarin wij de Geest de gelegenheid geven ons te regenereren, te troosten, te corrigeren. Ik zeg niet dat we moeten vervallen in zwijgzaamheid, nee, maar we moeten de stilte vinden.
Ieder van ons moet in zichzelf keren: vaak zijn we bezig met een klus en als we klaar zijn zoeken we onmiddellijk de mobiele telefoon om iets anders te doen, zo zijn we altijd bezig. En dit helpt niet, dit doet ons afglijden naar oppervlakkigheid.
De diepte van het hart neemt toe met de stilte, een stilte die niets te maken heeft met niet kunnen praten, zoals ik al zei, maar die ruimte laat voor wijsheid, bezinning en de Heilige Geest. Wij zijn soms bang voor momenten van stilte, maar wij moeten niet bang zijn! De stilte zal ons zo veel goed doen.
En die weldaad voor ons hart zal ook onze tongen, onze woorden en vooral onze keuzes genezen. Want Jozef combineerde stilte met actie. Hij sprak niet, maar hij handelde en liet ons zo zien wat Jezus eens tegen zijn leerlingen zei: “Niet ieder die tot Mij zegt: Heer, Heer! zal binnengaan in het Koninkrijk der hemelen, maar hij die de wil doet van mijn Vader die in de hemel is” (Mt. 7,21).
Vruchtbare woorden als we spreken. Zwijgen, het juiste zeggen, soms een beetje op je tong bijten, wat goed is, in plaats van domme dingen te zeggen.
Laten we afsluiten met gebed:
Heilige Jozef, man van de stilte,
U die geen enkel woord in het Evangelie hebt gesproken,
Leer ons af te zien van loos gepraat,
om de waarde te herontdekken van woorden die opbeuren, bemoedigen, troosten en ondersteunen.
Wees dicht bij hen die lijden onder woorden die pijn doen,
zoals laster en achterklap,
en help ons om onze woorden altijd met daden te verenigen.
Amen.
(Vertaling Susanne Kurstjens)
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
