Laudate Deum heet paus Franciscus’ nieuwe klimaatdocument. Achter die jubelende titel schuilt een vurig betoog waarin een felle paus westerse vervuilers en katholieke klimaatsceptici de oren wast. “Wanneer de mens Gods plek wil innemen, wordt hij zijn eigen grootste vijand.”
Laudate Deum, de apostolische exhortatie die paus Franciscus op 4 oktober – de feestdag van zijn heilige inspirator uit Assisi – publiceerde, is in meer dan één opzicht een uitzonderlijk pauselijk document. Niet alleen is de brief, geschreven als opvolger van de klimaatencycliek Laudato si’ uit 2015 een soort pauselijke sequel, maar ook is de tekst voornamelijk op wetenschappelijke gegevens gebaseerd, terwijl exhortaties meestal op theologische of Bijbelse verwijzingen gegrond zijn.
In Laudate Deum waarschuwt paus Franciscus dat klimaatverandering te weinig serieus genomen wordt. Niet alleen wordt er in zijn ogen te weinig gedaan om het tij te keren, maar ook hekelt hij het feit dat er nog altijd mensen zijn die weigeren te geloven dat menselijk handelen het klimaat beïnvloedt – of zelfs dat het klimaat überhaupt aan het veranderen is.
De paus heeft besloten zijn klimaatencycliek een vervolg te geven omdat hij “is gaan inzien dat onze reactie [op de klimaatcrisis] tekortschiet, en dat terwijl onze wereld uit elkaar aan het vallen is en haar breekpunt nadert”, schrijft hij. “Dit is een van de belangrijkste uitdagingen die de wereldgemeenschap treft.”
Zoals hij ook al in Laudato si’ uitlegde, zijn het nog altijd de armste en meest weerloze mensen die het hardst geraakt worden. Toch krijgen die volgens paus Franciscus juist ook de schuld van de klimaatcrisis: zo noemt hij de beschuldigende vingers die uitgestoken worden naar kroostrijke gezinnen in ontwikkelingslanden, alsof zij als aanjagers van overbevolking de aarde in gevaar zouden brengen.
“Wanneer mensen Gods plek willen innemen, worden ze hun eigen grootste vijand.”
Tweet dit!
Het echte probleem ligt bij het westerse consumptiepatroon, aldus de paus, die dat illustreert door op te merken dat “een gemiddelde Amerikaan zevenmaal zo veel uitstoot produceert als een inwoner van een arm land”.
Het eerste hoofdstuk van Laudate Deum biedt niet bijster veel nieuws, maar bestaat vooral uit dingen die paus Franciscus al eens gezegd heeft of die al langer bekend zijn. Daar is hij zich van bewust, geeft hij toe, maar toch vindt hij het nodig om zichzelf te herhalen “vanwege afwijzende en onredelijke meningen die ik tegenkom, zelfs binnen de Kerk”.
De paus lijkt hiermee uit te halen naar de klimaatsceptische katholiek. Wanneer paus Franciscus zijn zorgen over het klimaat uitspreekt, klinkt regelmatig gemor vanuit die hoek. De teneur lijkt daarbij altijd schoenmaker, blijf bij je leest te zijn.
Deze pauscritici vinden namelijk dat de paus zich alleen met geloofszaken bezig moet houden en zich over het klimaat niet hoort uit te spreken – een argument dat deze critici overigens nooit aanhalen wanneer de paus zich uitspreekt over medisch-ethische kwesties, terwijl zorg voor de schepping in principe geen minder of meer katholiek thema dan zorg voor het leven is.
Want katholiek is het onderwerp klimaatverandering zeker, betoogt de paus. Het is namelijk niet de technologische vooruitgang die de mensheid heil brengt. “Nooit had de mens zo veel macht over zichzelf als nu, maar de ontwikkeling van ons verantwoordelijkheidsgevoel, onze waarden en ons geweten is achter geraakt op onze enorme technologische groei.”
“Zolang burgers geen politieke macht kunnen uitoefenen, kan schade aan het milieu niet voorkomen worden.”
Tweet dit!
Die destructieve en ‘geestelijk lege’ groei biedt geen troost voor wie de ontwikkelingen in de wereld vreest. Er moet een vorm van bekering plaatsvinden, denkt de paus: “We lopen het risico vast te blijven zitten in een mentaliteit van brandjes blussen, terwijl ondergronds een verwoestende veenbrand smeult waar we aan bij blijven dragen.”
Ook de oplossing voor het klimaatprobleem zoekt paus Franciscus in katholieke hoek. “We hebben een ‘internationale samenwerking van onderaf’ nodig, niet een die door machtige elites wordt bepaald. Zolang burgers geen politieke macht kunnen uitoefenen, kan schade aan het milieu niet voorkomen worden.”
Paus Franciscus roept hier niet op tot een revolutie, maar bepleit juist subsidiariteit, een van de vier pijlers van de katholieke sociale leer. Subsidiariteit houdt in dat beslissingen op een zo laag mogelijk niveau genomen worden. “De oplossing voor ieder probleem kan uit elk land komen, hoe klein ook”, schrijft het staatshoofd van de kleinste natie ter wereld. “Dat maakt internationale samenwerking een onvermijdelijk proces.”
Een apostolische exhortatie die zo duidelijk over een maatschappelijk en menselijk probleem gaat, lijkt met de naam Laudate Deum – prijs God – een wat vergezochte titel te hebben. Maar niets is minder waar, zo besluit paus Franciscus. “Want wanneer mensen Gods plek willen innemen, worden ze hun eigen grootste vijand.” In die zin is paus Franciscus’ brandbrief voor een aarde die in lichterlaaie staat misschien wel een van zijn meest religieuze teksten.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
