Op 1 juli werd 150 jaar wettelijke afschaffing van de slavernij in het Nederlandse Koninkrijk herdacht. De koning bood zijn excuses aan voor het aandeel van de Oranjes in het slavernijverleden. Verder waren er muzikale optredens, speeches en zelfs een plengoffer uitgevoerd door een Winti-priesteres (ik zal niet doen alsof ik weet wat dat is).

Er kwamen verschillende nazaten van tot slaaf gemaakten aan het woord. Zo kreeg ook de blanke Nederlander een beter beeld van wat er leeft in deze gemeenschap.

Emotionele lading

Als buitenstaander was de live-uitzending van de herdenking fascinerend om te kijken. Veel mensen, zowel blank als zwart, konden de emotionele lading voelen. Ik denk ook dat het mensen heeft geholpen te begrijpen hoeveel effect de slavernijperiode nog steeds heeft op de afstammelingen van de destijds tot slaaf gemaakten.

Hoewel de excuses van de koning gemeend klonken en bij velen binnenkwamen, waren deze voor velen ook onvoldoende. De meeste aanwezigen die in de uitzending aan het woord kwamen, vonden een materiële schadevergoeding voor de financiële en sociale achterstand van deze gemeenschap op hun plaats.

Rechtvaardig?

Door de hele uitzending hoorde ik dat één gevoel als een rode draad door alles heen leek te lopen: pijn. Onder de frustratie, de oproepen, de boosheid en het verlangen naar schadevergoeding, schuilt een diepgewortelde angst minder waard te zijn op basis van afkomst. Is het vreemd om te denken dat een vierhonderd jaar lang durend trauma – een zonde, om het spiritueel te bekijken – zijn bittere sporen nalaat in volgende generaties?

Veel Nederlanders begrijpen niet waar de excuses van de koning nu goed voor waren. Hij was er zelf immers niet bij, zoals niemand van ons erbij was of aan de misdaad heeft meegewerkt. Is het vreemd om te denken dat het wellicht voelt alsof je beschuldigd wordt van een vreselijke daad waar je niets mee te maken hebt?

Ik denk het niet. Verontschuldigingen bied je aan wanneer je weet dat je iets fout hebt gedaan. Is het rechtvaardig dat wij ons in het heden schuldig voelen voor de daden van onze verre voorouders? Dat is een vraag die ieder voor zichzelf moet beantwoorden.

Het belangrijkste woord

Er is nog een ander aspect dat in mijn ogen belangrijk is in deze kwestie. In het licht van het slavernijverleden spreekt men veel over excuses, schade, genezing, pijn. Maar ik kan me niet herinneren dat ik het woord “vergeving” ergens voorbij heb zien komen – misschien wel het belangrijkste woord in de hele situatie.

Er kunnen excuses komen en die excuses kunnen aanvaard worden. Maar waar zijn we als er geen specifieke, concrete vergeving plaats kan vinden? Dit is uiteraard een christelijk uitgangspunt en geldt in nog grotere mate voor christenen, die zelfs worden opgeroepen om zeven maal zeventig keer te vergeven.

De weg naar genezing

Makkelijk te zeggen? Ja, misschien. Ik moet denken aan Corrie ten Boom, die met haar familie in een concentratiekamp terechtkwam nadat ze Joden hadden opgevangen in huis. Daar werden zij en haar zus vreselijk wreed behandeld door een specifieke bewaker, met de dood van haar zus tot gevolg.

Toen Corrie na de oorlog de wereld over reisde om over vergeving te spreken, kwam ze deze bewuste bewaker tegen. Die wilde haar de hand schudden en iemand om vergeving vragen, niet wetend dat hij haar bewaker was geweest. Op dat moment bevriest het bloed in haar aderen en verzet alles in haar zich tegen het vergeven. Dan bidt ze zachtjes tot Jezus en realiseert ze zich: “Vergeving is geen emotie. Het is een handeling van de wil.”

Daarna pas, schrijft ze, voelt ze zich werkelijk vrijgezet en ervaart ze de diepe liefde van God.

Excuses zijn onvoldoende voor genezing en herstel, dat is zo. Maar de weg naar genezing is afgesloten als hart en verstand niet kiezen voor vergeving.