Als theoloog een publieke stem laten horen, valt in de huidige tijd nog niet mee. Moet je antwoorden geven op zinvragen of actuele vraagstukken? Toen ik een jaar geleden Theoloog des Vaderlands werd, zei ik in een van de eerste van de 120 interviews die volgden: “Ik ben een theoloog van de radicale vragen.”

Ik vond dat zelf niet zo ver gezocht. Ik ben monnik en monniken moeten “God zoeken”, zegt de heilige Benedictus in zijn Regel. Voor mij betekent dat vragen stellen, en wel radicaal, met wortel (radix) en al. Mijn professie als monnik maakt mij een professioneel vragensteller, en als theoloog probeer ik daar een stem aan te geven.

Vanzelfsprekendheden loslaten

Ik heb dat het afgelopen jaar op verschillende manieren geprobeerd. Een manier was om vanzelfsprekendheden met betrekking tot het geloof los te laten. Je kunt alleen maar verrast worden door het geheim, de Schrift en de schat van de traditie als je niet de pretentie hebt al te weten wat je te wachten staat. Als je dat met anderen deelt, vindt de een dat een verademing, de ander een teleurstelling.

Het wordt spannend wanneer mensen een tegenvraag stellen: “Wil je niet ook iets vinden?” Natuurlijk stel ik mijn vragen als theoloog in een bestaand kader. Verhalen en rituelen zijn er niet zomaar, en ze bieden houvast in het oeverloze. Dat geldt trouwens ook voor mijn monnik-zijn. Maar binnen die vaste structuur ligt betekenis niet zomaar voor het oprapen. Ik durf te zeggen dat je door te blijven vragen dichter bij de kern komt van wat geloven betekent.

Actuele vraagstukken

Mijn tweede soort vragen had betrekking op actuele maatschappelijke vraagstukken. Want een radicale religieuze zoektocht doet ook hedendaagse problemen en crises in een ander licht verschijnen. Het is dezelfde beweging als bij je eigen existentiële vragen: niet meteen gaan voor een concrete oplossing, maar vanuit een ultiem perspectief, een ideaal, iets openlaten dat er gaat komen.

Daarvoor moet je vanzelfsprekendheden doorbreken. Die houding schuurt in het publieke debat: mensen zijn het niet gewend en zitten er wellicht ook niet op te wachten dat je niet de haalbaarheid, maar een ideaal als vertrekpunt neemt. Waarom kan niet iedereen naar Nederland komen die dat wil? Waarom is geweldloosheid geen optie?

Spijt?

Voor mij is het de taak van een monastiek theoloog om die stem te laten klinken. Als je vanuit je radicale geloofsvragen deze stem niet verwoordt, wie doet dat dan wel? Niet voor niets draagt mijn nieuwe boek Monniksvragen de ondertitel: Het klooster als klankkast voor een radicaal geluid.

Heb ik er spijt van dat sommigen zich aan mijn vragen geërgerd hebben of iets anders hadden verwacht? Nee. Als theoloog meng ik me in het gelovige en het politieke debat vanuit het uitgangspunt dat de vragen blijven en je het ultieme antwoord dat je zoekt, niet zomaar vindt.

Terug naar het klooster

Zo voelt het voor mij dan ook nu ik geen Theoloog des Vaderlands meer ben en dankbaar terugkeer naar mijn klooster. Misschien ga ik de publieke ruimte missen. Maar ik hoop dat door meer teruggetrokken te leven, mijn vragenstellen alleen maar meer aangewakkerd wordt. Wij zien elkaar vast weer terug.

Thomas Quartier is benedictijn en hoogleraar Liturgiewetenschappen aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij schrijft elke drie weken een column in Katholiek Nieuwsblad.