Doorgaans verkondig ik stellig dat ik volstrekt geen complexen heb overgehouden aan mijn katholieke opvoeding. Ik moet daar echter toch één kleine uitzondering op maken. Het feit dat ik nog altijd nerveus word wanneer het dondert en bliksemt buiten, zelfs wanneer ik veilig en droog binnen zit, ja, dát zie ik toch wel als een ongewenste erfenis van de katholieke klei waaruit ik voortkom.
Niet direct, maar via mijn vader. Hij en zijn broers en zussen werden vroeger bij nachtelijk onweer door mijn grootouders uit bed gehaald. Dan baden ze met z’n allen midden in de kamer bevend de rozenkrans. Dat gebruik werd bij ons thuis niet voortgezet, maar mijn vader was daardoor wel altijd nerveus bij onweer, en ik heb dit kleine maar hardnekkige complexje onbewust weer overgenomen.
Onweer is natuurlijk ook een angstaanjagend fenomeen, door z’n uiterlijke geweld en onvoorspelbaarheid. Wie kent niet de ervaring zich midden in een onweer heel klein en nietig te voelen? Alleen al in die zin staat de beleving van het onweer dicht bij de religieuze ervaring, die immers begint bij de erkenning van een macht die ons te boven gaat.
Ons wereldbeeld kan nog zo ‘wetenschappelijk’ zijn, er is niet veel fantasie nodig om in de donder de bulderende stem van een godheid te horen, en in de bliksem zijn oordelende pijlen te zien.
Historicus Jan Wim Buisman schreef er een lezenswaardige beschouwing over, ook nog eens bijzonder fraai uitgegeven met volop illustraties. Volgens de ondertitel van zijn boek beperkt Buisman zich in zijn ‘kleine cultuurgeschiedenis’ tot de periode 1752-1830, en dan ligt zijn nadruk ook nog eens op Nederland.
Die beperkingen knellen, dat beseft de auteur zelf ook, dus gelukkig maakt hij regelmatig boeiende uitstapjes naar andere tijden en landen.
Zo weet hij de bredere ontwikkelingen in het wetenschappelijk en theologisch denken over dit natuurfenomeen goed te schetsen. Hij weerspreekt het idee dat die twee altijd met elkaar in tegenspraak waren. Sommige verlichte atheïsten duidden de uitvinding van de bliksemafleider bijvoorbeeld verrassend religieus, als de mens die God te slim af was.
Aan de andere kant waren er kerkleiders die het instrument heel pragmatisch aanraadden om kerkbranden mee te voorkomen. Daartussen bevindt zich een heel spectrum van verlichte, romantische en religieuze ideeën, die door Buisman gedetailleerd en met vele sprekende voorbeelden worden geïllustreerd. Al horen we er Gods bulderstem niet meer in, het onweer blijft toch tot ieder van ons spreken.
Jan Wim Buisman, Onweer. Een kleine cultuurgeschiedenis 1752-1830. Uitg. Vantilt, 336 pp., € 29,50, ISBN 978 94 60044 17 5
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
