De recente ontwikkelingen in de relatie tussen China en het Vaticaan zorgen voor verdeeldheid binnen de Kerk. KN sprak erover met China-kenner Massimo Introvigne.

Eerst was er in september 2018 het voorlopige akkoord over bisschopsbenoemingen. Afgelopen juni kwamen daar de pastorale richtlijnen bij over de registratie van Chinese geestelijken. Beide documenten waren voer voor heftige discussies tussen voor- en tegenstanders van de paus. Er zijn mensen die de historische openheid en de start van een dialoog tussen Rome en Peking toejuichen. Maar ook zijn er mensen die elke stap zien als het in de kou laten staan van Chinese katholieken, die in het verleden en ook nu nog door het regime vervolgd worden.

We spraken erover met Massimo Introvigne, een internationaal bekend socioloog die eerder vertegenwoordiger was van de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) inzake de strijd tegen religieuze discriminatie. Nu staat hij aan het hoofd van Bitter Winter, een dagblad over godsdienstvrijheid en de mensenrechten in China dat in mei 2018 werd opgericht en in acht talen wordt uitgegeven.

(Massimo Introvigne | Foto: KN – Jan Peeters)

Wat vindt u van de recente ontwikkelingen in de relatie tussen China en de Heilige Stoel?

“Bitter Winter heeft een afwachtende houding aangenomen ten opzichte van het akkoord tussen China en het Vaticaan. We wilden niet vervallen in aanvallen op de Heilige Stoel die anderen hebben afgevuurd.

Uit persoonlijke ervaring weet ik dat je de Vaticaanse diplomatie nooit moet onderschatten. In tegenstelling tot veel anderen redeneert die in termen van de lange en niet de korte of middellange termijn.

Tegelijkertijd hebben we in Bitter Winter ook melding gemaakt van de druk die de Chinese Communistische Partij ook na het akkoord uit 2018 is blijven uitoefenen op bisschoppen en priesters die weigeren zich aan te sluiten bij de Chinese katholieke patriottische vereniging, die door de regering wordt gecontroleerd.

In de nieuwe richtlijnen staat dat aansluiting bij de officiële Kerk gerechtvaardigd is, maar er worden twee dingen benadrukt. Allereerst dat het ook gerechtvaardigd is om je op grond van gewetensbezwaar niet aan te sluiten bij de officiële Kerk. En vervolgens merkt de Heilige Stoel ook op dat in een aantal registratiedocumenten provocerende dingen staan en dat die ware ketterijen bevatten.”

Hoe wordt er in China zelf aangekeken tegen de nieuwste ontwikkelingen?

“We moeten waken voor twee typen reacties. Enerzijds die van mensen die niets moeten hebben van paus Franciscus, ook om redenen die niets van doen hebben met China. Zij schetsen een beeld van een Chinese Kerk die in opstand komt tegen het Vaticaanse ‘bedrog’ en beschuldigen Rome ervan de katholieken ‘verkocht te hebben aan de communistische partij’.

Anderzijds zijn er de reacties van een aantal journalisten en deskundigen die om de paus te verdedigen, volhouden dat alles goed komt en dat de grote meerderheid van de Chinese katholieken blij is met het akkoord.

Beide kanten zijn te ideologisch en simplistisch. Het was zeer waar wat kardinaal Parolin (Vaticaans staatssecretaris, red.) zei toen hij opmerkte dat niemand in de Kerk het fijn vindt om een stille Kerk te zijn die in de catacomben leeft. De Chinese katholieken willen niets liever dan bestaansrecht hebben en hun trouw kunnen zweren aan Rome en aan de paus.

Tegelijkertijd hebben ze decennialang vervolging en geweld moeten ondergaan en dus is het normaal dat ze de boel niet vertrouwen. En de vervolging van degenen die zich uit gewetensbezwaar niet laten registreren, helpt niet om dat vertrouwen te vergroten.”

Denkt u dat men in het Vaticaan de neiging heeft om de situatie van de christenen in China beter voor te doen dan die is?

“Ja. Ik heb het dan niet zozeer over de officiële documenten, maar wel over de journalisten en deskundigen die dicht bij de paus staan en die een totaal irreëel beeld schetsen van de godsdienstvrijheid in China.

In gezaghebbende documenten van de Verenigde Naties, de Amerikaanse commissie over de internationale godsdienstvrijheid, gespecialiseerde ngo’s en belangrijke academische wetenschappers wordt steeds gezegd dat het sinds de Culturele Revolutie niet meer zo slecht gesteld geweest is met de godsdienstvrijheid in China als nu onder Xi Jinping. Wij schrijven daar elke dag over bij Bitter Winter.

Xi Jinping is ervan overtuigd dat de val van het communisme in Europa in 1989, vooral te wijten is geweest aan de ondermijnende acties van religies. Hij wil niet dat het met China net zo afloopt.

Ik vind het schandalig dat sommige journalisten en politici in Europa de waarheid niet willen zien. Ongetwijfeld vanwege de commerciële belangen die sommige landen in China hebben.

De waarheid is echter dat er in China drie miljoen Oeigoeren en andere moslims in heropvoedingskampen zitten; dat honderdduizenden leden van nieuwe religieuze bewegingen als Falun Gong of de Kerk van de Almachtige God gevangen zitten, van wie velen gemarteld en vermoord worden; en dat meer dan vijftienduizend protestantse huiskerken, boeddhistische en taoïstische tempels zijn verwoest of gesloten. En dan hebben we het nog niet over wat er gebeurt in Tibet.”

Wat zijn volgens u de toekomstige stappen die in de relatie tussen Rome of Peking zullen (of moeten) worden gezet?

“Onder de situatie van gewetensbezwaarde geestelijken over registratie bij de overheid, gaat volgens mij een veel diepere vraag schuil. En daarover zijn de meningen in het Vaticaan verdeeld, weet ik. Tot aan Benedictus XVI toe heeft de Kerk van na Vaticanum II altijd voorgehouden dat ze niet geïnteresseerd is in godsdienstvrijheid voor katholieken alleen.

Nu lezen we in de woorden van gezaghebbende stemmen in de dialoog met China – en wellicht ook die met Poetin – dat die positie zou zijn losgelaten. Het is duidelijk dat het regime graag zou verklaren dat Rome zich niet inzet voor de godsdienstvrijheid van niet-katholieken in China.”

“Dan is er nog iets anders. Sinds de tijden van Matteo Ricci (een Italiaanse jezuïet en missionaris wiens komst naar China een nieuwe introductie van het christendom in het land betekende, red.), hopen de katholieken al dat als je je er maar vrij zou mogen bewegen, China het grootste katholieke land ter wereld zou worden.

Nu zijn wetenschappers het erover eens dat de katholieke Kerk in China leden verliest. Dit terwijl de protestantse huiskerken in aantal groeien en nieuwe religieuze bewegingen als de Kerk van de Almachtige God een enorme groei meemaken.

In het algemeen is het zo dat de Kerken en denominaties die toenadering zoeken tot het regime leden verliezen. Het risico is dat een katholieke Kerk die gezien wordt als een marionet van het regime, de handen legt op de Heilige Graal van de godsdienstvrijheid – die ze al jaren najaagt – om er dan achter te komen dat de Graal leeg is en dat de gelovigen geen trek hebben in een Kerk van het regime.” (Vert. SK)

KN sprak ook met Bernardo Cervellera, hoofdredacteur van AsiaNews over de kritiek op de China-deal. Lees het hele verhaal in de editie van deze week.