Het aantal kerkelijke vrijwilligers daalt al sinds 2004, het jaar waarin religie-expertisecentrum Kaski voor het eerst cijfers daarover publiceerde. In de Eindhovense Sint-Jorisparochie weten vrijwilligers de boel “met kunst- en vliegwerk” nog draaiende te houden. “In twaalf jaar tijd is het aantal vrijwilligers gehalveerd.”
De pastorie van pastoor René Wilmink (49) bruist van het leven. Vrijwilliger Kees Bos (56) ontvangt bezoekers aan de deur, zet koffie en neemt de telefoon op. Collega Nico van Dongen (71) duikt in de rekeningen van de afgelopen zes maanden, om te kijken voor welke subsidies de parochie in aanmerking komt.
Geen uitgestorven parochie, zo op het eerste gezicht. “Tot op heden loopt alles nog”, verzucht Wilmink, pastoor van de Eindhovense Sint-Jorisparochie, die zes kerken telt. Er zijn in de parochie voldoende priesters die op alle locaties de Mis kunnen vieren. Er is voldoende aanbod, zoals de jaarlijkse Alpha-cursus. De toewijding van zijn vrijwilligers is enorm. Maar vroeg of laat zal zijn parochie in de problemen komen, vreest hij.
“Het aantal vrijwilligers is de afspiegeling van een parochiegemeenschap. Als de kerkgang afneemt, merk je dat ook qua vrijwilligers. We kunnen nog een tijdje zo door, maar binnen een decennium is het in veel parochies gewoon klaar.”
Het aantal kerkelijke vrijwilligers daalt al jaren, noteert het expertisecentrum religie en samenleving Kaski, dat sinds 2004 cijfers verzamelt. Aanvankelijk nam het aantal jaarlijks gemiddeld met 2,5 procent af, zegt religiewetenschapper Joris Kregting.
Vanaf 2012 bedraagt de daling vier procent, met uitzondering van het coronajaar 2020. In dat jaar was de daling maar liefst tien procent; een gegeven dat Kregting zorgelijk noemt. “Bij kerkgangers kan de onderbreking door corona tijdelijk zijn, bij vrijwilligers is stoppen eerder definitief.”
Als Kregting de dalende trend doortrekt, zal het huidige aantal vrijwilligers (volgens de meest recente cijfers waren dat er 138.000 per 31 december 2022) aan het einde van 2037 theoretisch gehalveerd zijn. “Dat zijn sombere ontwikkelingen. Ik zie helaas geen signalen dat de daling af zal zwakken.”
Het is geen geheim dat menige parochie grote moeite heeft om nieuwe vrijwilligers te vinden. Wilmink merkt dat het vooral niet mee valt om mensen langdurig te binden. “Voor een ad hoc-klus kan ik wel iemand vinden. Maar veel mensen willen zich niet langdurig binden aan een bepaalde verantwoordelijkheid.”
Dat is ook de reden waarom hij drie betaalde krachten heeft aangenomen die allemaal parttime werken. “We zijn een grote parochie. Ik zou niet weten hoe we dit anders zouden moeten oplossen.”
“In twaalf jaar tijd is het aantal vrijwilligers gehalveerd. We zijn complete koren kwijt”
Tweet dit!
Het kleiner worden van een organisatie is een van de oorzaken van het afhaken van vrijwilligers, constateert hoogleraar Lucas Meijs van de Erasmus Universiteit van Rotterdam. Volgens Meijs, die onderzoek doet naar vrijwilligerswerk, heeft het verlies aan relevantie van een organisatie een soortgelijk effect.
Of het aantal vrijwilligers ook daalt in buitenkerkelijke kringen, is maar de vraag, zegt de hoogleraar. De meest recente cijfers tonen een lichte daling, aldus Meijs, na jaren van lichte stijging of stabiliteit. Daarnaast zou het zomaar kunnen dat de aantallen volgend jaar weer omhoog gaan, verwacht hij. Zijn verhaal wijkt af van dat van de Nederlandse bisdommen, die de afname van vrijwilligers koppelen aan een algemene tendens in de samenleving.
Volgens Meijs kunnen kerken de terugloop van vrijwilligers tegengaan door zich als een soort intermediair op te stellen. “Veel (jonge) mensen willen graag anderen helpen. Omdat ze niet verbonden zijn aan een kerkgemeenschap, hebben ze geen idee hoe ze dit praktisch vorm kunnen geven. Kerken kunnen hier op inspringen door mensen met het ‘vrijwilligersgen’ te verbinden aan de noden in de samenleving.”
En dat zou tot een positief bijeffect kunnen leiden: “De kerkgemeenschap breidt zich uit. Het ‘verborgen geloof’ van kerken wordt zichtbaarder in de samenleving.”
Vrijwilliger Kees Bos zet zich sinds 2018 in voor de Sint-Jorisparochie. Hij werkt drie dagen per week als receptionist van de pastorie – en wat er verder nog allemaal bijkomt. Wat hem motiveert is dat hij zo een steentje bij kan dragen aan zijn parochie. “Ik probeer op deze manier handen en voeten te geven aan mijn geloof.”
Zelf merkt Bos niet veel van de terugloop van het aantal vrijwilligers. “Ik denk niet dat het helpt om je daarover druk te maken. Maar ik heb misschien geen zicht op het complete plaatje.”
Nico van Dongen is maar liefst veertig jaar actief als vrijwilliger in de parochie. De helft daarvan zat hij in het parochiebestuur. In twaalf jaar tijd is het aantal vrijwilligers gehalveerd, zegt hij. “Daar zitten veel koorleden bij; we zijn complete koren kwijt.”
Van Dongen merkt ook dat het vinden van nieuwe misdienaars steeds lastiger wordt. Er zijn verschillende parochiekerken waar geen acolieten meer actief zijn. “Welke zestienjarige durft op school nog te zeggen dat hij misdienaar is? Er zit een frame op. Het is ook voor mij niet altijd makkelijk om te vertellen dat ik praktiserend katholiek ben.”
Van Dongen is binnen de parochie verantwoordelijk voor het onderhoud van de gebouwen. Zijn dagelijkse activiteiten beschrijft hij als “brandjes blussen”, met “heel veel kunst- en vliegwerk”. Het komt wel eens voor dat hij dingen uitbesteedt wanneer er niemand te vinden is voor een klus. Van Dongen schakelt dan een bedrijf in voor het onderhoud, wat weer een aanslag is op de financiën. “Iedereen heeft het druk, iedereen moet werken voor zijn hypotheek.”
Negatieve cijfers daargelaten – het werk dat vrijwilligers in kerken verrichten is aanzienlijk. Dat blijkt uit een recent onderzoek dat is uitgevoerd door Actie Kerkbalans, een gezamenlijke geldinzamelactie van de katholieke Kerk en andere kerkgenootschappen. De inzet van kerkelijke vrijwilligers is qua omvang te vergelijken met het werk van 28.000 voltijdmedewerkers.
Het levert voor kerken een besparing op van zo’n anderhalf miljoen euro salariskosten per jaar. Niet voor niets omschrijft de Nederlandse kerkprovincie vrijwilligers als “de olie van kerkelijk Nederland”.
Die olie is er nog, ziet ook Wilmink. Toch vreest hij dat de vergrijzing van het huidige vrijwilligersbestand binnen korte tijd zal toeslaan. Toen hij in 1998 priester werd, waren er nog veel jonge vrijwilligers die met de VUT (vervroegde uittreding) gingen. De hordes toenmalige vijftigers zijn nu al ruim over de tachtig.
Het is volgens Wilmink een kwestie van tijd voordat deze grote groep vanwege de hoge leeftijd zal moeten stoppen. “Ik kan oogkleppen opzetten om het niet te zien, maar de werkelijkheid is zeer ernstig.”
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
