Het stof van de verkiezingen is neergedaald en de formatie is weer in volle gang. Na een electorale afstraffing moeten de christelijke partijen stilstaan bij de vraag: is er nog wel ruimte voor christelijke politiek?

“Ik ben niet zo somber over christelijke politiek”, zegt CDA-voorman Henri Bontenbal. Zijn partij noemt zich christendemocratisch, wat hij “een heel levensvatbare filosofie” vindt.

Bontenbal denkt dat er een tijd zal komen “dat mensen weer behoefte hebben aan rustige inhoudelijke politiek, die de nuances van alle vraagstukken durft te vertellen in plaats van met makkelijke oplossingen te komen. Heel vaak zijn dat namelijk géén oplossingen.”

‘Geen vruchten afgeworpen’

Dat zijn partij negen van haar veertien zetels moest afstaan, verwachtte hij ergens toch wel. “We begonnen op achterstand. Dat heb ik niet kunnen inhalen in mijn veertien weken als partijleider.”

Aan de inhoud van de campagne lag het zeker niet, vindt hij: “We hebben laten zien waar we voor staan: een overheid die naast de burger staat en omzien naar elkaar.”

Dat het desondanks niet lukte de kiezer te overtuigen, daarvan is Bontenbal zich bewust. “We hebben afgelopen zomer die wissel omgezet met mij als nieuwe lijsttrekker, een vernieuwde lijst en een fris programma. Dat heeft deze verkiezingen nog geen vruchten afgeworpen, maar op dit fundament bouwen we verder.”

Roerige kabinetsdeelnames

Ook de ChristenUnie moest inleveren en ging van vijf naar drie zetels. Voor Mirjam Bikker en haar partij kwam het verlies niet als een grote verrassing, na twee roerige kabinetsdeelnames. De uitslag toont volgens haar een “begrijpelijk signaal”.

“Het is te vaak over de Haagse tekentafel gegaan, zonder de problemen zoals die thuis aan de keukentafel besproken worden. Neem bijvoorbeeld mensen die al lang op een woning wachten. We hebben daarin beweging gebracht en mede bereikt dat er weer gebouwd kon worden, maar de huizenbouw zelf duurt een poosje. Ik heb voor de verkiezingen al gezegd: ik wil terug naar die keukentafel.”

‘Samenleving onder druk’

“De kiezer heeft op dat punt aangegeven dat dit op een aantal fronten onvoldoende is gelukt. Er waren te weinig concrete oplossingen voor echte problemen. Dat kleeft aan dit kabinet en daar waren wij ook onderdeel van”, zegt ze, zich welbewust van het aandeel van de ChristenUnie.

Die was tenslotte ook twee kabinetten lang aan de Haagse tekentafel aangeschoven. “Niet de systeemwerkelijkheid moet leidend zijn, maar de leefwereld van mensen. Financiële stress zet een samenleving onder druk.”

Medeverantwoordelijk

Bikker wijst ook naar coalitiepartner VVD, die er voor de kabinetsdeelname van de ChristenUnie al twee regeringsperiodes op had zitten. “Daarmee stapten we in bij een coalitie waaronder in de vorige regeerperiodes bijzonder weinig huizen gebouwd konden worden. Het is vrij logisch dat mensen dan kabinetten zien die dingen niet op konden lossen en ons daar medeverantwoordelijk voor houden.”

Bikker vindt dat haar partij “alles uit de kast heeft getrokken”, maar met slechts vijf zetels “konden wij helaas ook geen ijzer met handen breken”.

Oppositie

Aan het begin van het nieuwe jaar wil ze vooral vooruitblikken. Ze geeft aan te hopen dat de kiezers die zich duidelijk hebben uitgesproken, ook krijgen wat ze verdienen: veranderingen en oplossingen. “Ten diepste hoop ik – ook rondom thema’s als eenzaamheid en schulden – dat mensen zich veilig, gezien en gehoord mogen voelen. Dat is waar we allemaal, op onze eigen plek, vorm aan mogen geven. Voor ons is dat bij uitstek in de politiek.”

Dat zal wel vanuit de oppositie zijn; Bikker vindt dat “nu passend voor ons”, zegt ze. “Dat hebben we ook aan formateur Ronald Plasterk laten weten. Wij denken dat we op die manier kunnen meebouwen aan het goede in de samenleving.”

‘Naïef’

Bontenbal sluit zich daarbij aan. Ook hij heeft al aan Plasterk laten weten niet te willen meeregeren. Helemaal niet als de PVV in de regering plaatsneemt. “Ik heb dat al voor de verkiezingen gezegd en ik vind het niet integer om daarop terug te komen. Bovenal gaat het mij erom dat we de democratische rechtsstaat koesteren en niet in zee gaan met een partij die de Tweede Kamer een nepparlement noemde en journalisten betitelde als ‘tuig van de richel’.”

Bovendien is dat al eens geprobeerd, toen het CDA en de VVD het kabinet Rutte-I vormden met gedoogsteun van de PVV. “Het is dan naïef om te denken dat het dertien jaar later wel zou lukken.”

Tweestrijd

De SGP is de enige christelijke partij die qua zetelaantal stabiel is gebleven. Toch maakte ook deze partij een verschuiving door. SGP-kiezers stapten over naar de PVV, aanwas was er vanuit de ChristenUnie.

Een verschuiving die partijleider Chris Stoffer kan verklaren: “Wij hebben, net als bijvoorbeeld de VVD en de BBB, last gehad van de tweestrijd tussen Wilders en Timmermans die in de laatste week voor de verkiezingen plotseling ontstond.”

Zo’n tweestrijd heeft in het verleden vaker gevolgen gehad voor de SGP, bijvoorbeeld in de gevallen van Lubbers en Kok en de strijd tussen Balkenende en Bos. “Een deel van onze randkiezers gaat dan voor de partij waarvan ze hopen dat die de grootste wordt en de premier mag leveren. Pas in het weekend vlak voor de verkiezingen – toen de peilingen het echt spannend maakten – merkten we dat voor potentiële SGP-stemmers de vraag ‘wie komt er in het torentje?’ het belangrijkst werd.”

‘Knellende regels’

Dat er op politiek gebied dingen moeten veranderen, daar twijfelt Stoffer niet aan. “Nu zie je dat er allerlei regels worden uitgestort over ons, ook en met name vanuit Brussel. Wij zeggen: wat je bij de mensen kan laten, moet je daar laten. Dan moet je niet komen met knellende regels uit Europa of Den Haag.”

“Mensen voelen zich onzeker en zijn de regie kwijt”, vervolgt hij. “Alles is duur en dan doen we er vrolijk nog een schepje bovenop. Dit raakt mensen enorm en dat moet echt anders.”

Ondemocratische uitsluiting

Het is ook om die reden dat Stoffer heeft aangegeven dat de SGP in principe bereid is de mogelijke kabinetssamenstelling die nu besproken wordt te steunen. Partijen al bij voorbaat uitsluiten vindt hij ondemocratisch.

“We hebben een land dat bestuurd moet worden. Vrienden kun je uitzoeken, maar hoe de kiezer heeft gestemd, dat zou leidend moeten zijn. Uiteindelijk moet je dan met elkaar tot iets komen, waarmee recht wordt gedaan aan de verkiezingsuitslag.”

Weerstand en herkenning

De SGP-partijleider wil in lijn met zijn voorganger Kees van der Staaij een ‘klassiek christelijk geluid’ uitdragen. De daarbij horende standpunten over huwelijk en gezin “roepen soms heftige weerstand op”, geeft hij aan, “maar ook veel herkenning, zowel in eigen kring als daarbuiten”.

Om die lijn te kunnen volhouden, volgt hij het liefst het advies op dat hij eens van een collega kreeg. “’s Ochtends vraag je zegen over je werk, overdag werk je alsof je leven ervan afhangt en in de avond leg je het weer terug in de handen van God. Zo werk ik ook, en uiteindelijk is alles relatief. Ik woon in een dorp waar veel familieleden van mij begraven liggen. Daar kom ik straks ook terecht. Je komt uit het stof en komt in de aarde weer terecht. In de tussentijd moet je gewoon je best doen.”

‘Jaar van soberheid’

Zijn best wil hij de komende tijd zeker gaan doen. Alleen de manier waarop is nog onduidelijk. “Er zitten momenteel zeker partijen aan tafel met wie we bepaalde dingen gemeen hebben. Rondom migratie en Israël zitten we wel op een lijn met de PVV. Met betrekking tot de boeren kunnen we het goed vinden met de BBB en voor de financiële degelijkheid is de VVD toch een goede partner.”

Verder maakt de SGP-voorman zich zorgen om de “schuldenberg” van het land. “De hand moet op de knip”, vindt hij. “Gaat dat lukken en gaan we elkaar daarin vinden? Dat moeten we zien, maar 2024 moet wat mij betreft een jaar van soberheid worden.”