Een vernietigend VN-klimaatrapport toont de wereld dat niets doen nu echt geen optie meer is in de klimaatcrisis. Christelijke klimaatorganisaties zien weinig reactie vanuit kerkleiders, maar benadrukken ook dat kerken zich wel degelijk inzetten voor de aarde en dat er nog veel meer mogelijk is.

Het rapport dat het klimaatpanel van de Verenigde Naties op maandag 9 augustus publiceerde, is een document van extremen. Maar liefst 234 wetenschappers van over de hele wereld hebben hun werk op meer dan 14.000 wetenschappelijke artikelen gebaseerd.

De echte extremen van het rapport zijn echter niet in de vorm, maar in de inhoud te vinden. De wetenschappers schrijven dat alleen drastische maatregelen nu nog een verschil kunnen maken in het voorkomen van catastrofale natuurrampen. De opwarming van de aarde zal, afhankelijk van de maatregelen die de wereldbevolking neemt, binnen nu en dertig jaar met anderhalve tot vijf graden toenemen.

De gevolgen daarvan zijn wereldwijd: door het smelten van de ijskappen stijgt de zeespiegel, waardoor eilandnaties en laaggelegen gebieden zoals Nederland met overstromingen te maken krijgen. Hittegolven, droogte en tropische cyclonen zullen ook vaker voorkomen. Hoe meer de temperatuur stijgt, hoe ernstiger de gevolgen.

Kerk blijft stil

Christelijke klimaatorganisaties geven aan geschrokken te zijn van de boodschap van het VN-klimaatrapport. “Dit is een doemscenario”, zegt theoloog Gerard Moorman van de katholieke werkgroep Laudato Si’. “Bij het lezen van het rapport sloeg de schrik me om het hart.”

“Een nieuw schokkend moment” noemt Embert Messelink van de interkerkelijke klimaatbeweging A Rocha Nederland het verschijnen van het rapport. “Als je de omvang van de klimaatproblematiek tot je door laat dringen, zie je dat er veel aan de hand is.”

Ook projectleider Hanna van der Horst van kerkelijk vergroeningsinitiatief GroeneKerken noemt het nieuws schokkend. “Binnen ons team merken we dat het echt verdrietig maakt – maar er is nog altijd hoop op herstel, er kan nog iets gedaan worden.”

De Kerk blijft echter angstvallig stil, signaleren de klimaatorganisaties. “De Kerk hoeft niet op ieder rapport te reageren, maar ik vind wel dat kerken zich te weinig laten horen over het klimaat”, zegt Messelink. “Niet alleen qua reacties, maar ook op het verbinden van theologie, geloof en gelovig leven met de schepping. Er zijn wel positieve ontwikkelingen op dat vlak, maar de urgentie mist nog.”

Ecologische bekering

Kerk en geloof kunnen wel degelijk een waardevolle speler in de omgang met de klimaatcrisis zijn, denkt Moorman: “Het is echt tijd dat de Kerk haar stem in het debat laat horen, want we hebben een goede visie. Het milieu – de schepping – is een gave van God. Wij mensen zijn afhankelijk van de schepping: de aarde is onze moeder en zuster, zoals de heilige Franciscus van Assisi in zijn Zonnelied schrijft.”

In de klimaatencycliek Laudato Si’, vernoemd naar de eerste regel van Franciscus’ Zonnelied, schrijft paus Franciscus dat we moeten luisteren naar de schreeuw van de aarde. “Dit rapport is een oorverdovende schreeuw”, zegt Moorman. “Uit Laudato Si’ blijkt dat de paus en het Vaticaan de wetenschap serieus nemen.”

Paus Franciscus is niet de eerste die de noodzaak van klimaatbescherming inziet. Paus Johannes Paulus II sprak in de jaren negentig al over ‘ecologische bekering’. “Mensen en landen moeten zich afvragen hoe ze in de schepping staan”, legt Moorman uit. “De manier waarop we nu met de aarde omgaan is niet houdbaar: er moet een ommekeer – een bekering – komen.”

Cultuurverandering

Volgens Messelink moet er een diepgaande cultuurverandering gemaakt worden, die tijd nodig heeft en niet zonder God kan gebeuren. “Klimaatverandering is een symptoom van de manier waarop we leven: we eigenen ons te veel toe. Op theologisch vlak moeten we nadenken over hoe ons geloof in verhouding staat tot zorgen voor de schepping.”

Maar christenen kunnen ook een bijdrage leveren door de handen uit de mouwen te steken, zegt hij: “Er liggen veel kansen op het gebied van dienstbaarheid tegenover de wereld – gewoon aan de slag gaan, dus. Het uitdragen van de urgentie van de klimaatcrisis kan dicht bij huis beginnen.”

Zo’n cultuurverandering is moeilijk: veel kerken vinden het “spannend” om zich te verhouden tot politieke kwesties, ziet Van der Horst. “Het is heel belangrijk om te laten zien dat christelijke overtuigingen in verbinding staan met deze kwesties. Kerken kunnen hun geloof verbinden aan een duurzame levensstijl en dat ook uitdragen naar buiten.”

Er zijn geloofsgemeenschappen die niet terugschrikken voor een beetje activisme. Zo hebben enkele kerken zich aangesloten bij het initiatief De Klimaatwakers, die tijdens de formatieperiode bij het Catshuis waken voor meer aandacht voor klimaatproblemen vanuit de regering. “Zo tonen ze de urgentie van het onderwerp”, vertelt Van der Horst.

Erkenning en inkeer

Parochies en kerken kunnen op allerlei manieren hun steentje bijdragen in de bestrijding van de klimaatcrisis. Verdieping en erkenning zijn vaak de eerste stappen. “Als kerken energie steken in het begrijpen van de klimaatproblematiek, kan dat motivatie kweken”, zegt Van der Horst. “Kerken hebben in het verleden vaak weinig verantwoordelijkheid genomen in de zorg voor de schepping. Dat we daarin tekortgeschoten zijn, vraagt om inkeer.”

De Westerse wereld heeft zich verrijkt ten koste van andere werelddelen, legt ze uit, en kerken horen daar ook bij. “Inkeer kan ook op financieel vlak. Veel kerken zijn betrokken bij goede doelen, zoals armenhulp in andere landen, maar daar zijn vaak geen groene projecten bij. Klimaatverandering ligt wereldwijd ten grondslag aan armoede: kerken pakken daardoor eigenlijk het staartje van het probleem aan, in plaats van de oorzaak.”

Samen reageren

De klimaatcrisis wordt vaak geschetst als een probleem dat in de eerste plaats door burgers opgelost moet worden, terwijl bedrijven en organisaties zich niet aangesproken voelen. Daarom blijft het belangrijk dat de leiding van de Kerk aanstuurt op klimaatbescherming. “Ik hoop dat de kerkelijke leiders zich duidelijker uitspreken”, zegt Moorman. “Onze bisschoppen hoor je zelden over het klimaat, terwijl er veel gedaan kan worden: de Belgische bisschoppen trokken bijvoorbeeld in 2017 de beleggingen in fossiele industrie terug.”

“De kracht van een kerk is dat je samen kunt reageren”, aldus Van der Horst. “Wij zien meteen verschil in een wijk of woonplaats als een kerk daar met groen aan de slag gaat. Toen een kerk in Bunschoten bijvoorbeeld zonnepanelen kreeg, kregen omwonenden ook interesse in het plaatsen van zonnepanelen. Het effect van samen iets doen is heel groot.”