De prominente Duitse kardinaal Reinhard Marx heeft totaal onverwacht zijn ontslag aan de paus aangeboden. Volgens de 67-jarige aartsbisschop van München en Freising is de Kerk op een “dood punt” beland en wil hij persoonlijk verantwoordelijkheid nemen voor de misbruikcrisis die ook de Duitse Kerk al jaren doormaakt.

Marx bood de paus op 21 mei in een brief zijn ontslag aan; Franciscus heeft hem gevraagd aan te blijven tot hij een besluit heeft genomen. De kardinaal schrijft in een verklaring bij de brief dat hij de afgelopen maanden “steeds weer” over terugtreden nadacht en dat recente “gebeurtenissen en discussies” een ondergeschikte rol speelden in zijn besluit om de brief te versturen.

‘Institutioneel falen’

In die brief stelt hij dat het hem er “in de kern om gaat, medeverantwoordelijkheid te dragen voor de ramp van het seksueel misbruik door geestelijken van de Kerk in de afgelopen decennia”. De onderzoeken daarnaar tonen volgens Marx aan dat er naast “veel persoonlijk falen en bestuurlijke fouten” ook sprake is van “institutioneel of systemisch falen”.

Na een groot misbruikonderzoek “heb ik in de kathedraal van München gezegd, dat wij gefaald hebben. Maar wie is dit ‘wij’? Daar hoor ik toch ook bij. En dat betekent dan, dat ik er ook persoonlijke consequenties uit moet trekken. Dat wordt mij steeds duidelijker”.

‘Een ommekeer’

Het aanzien van de bisschoppen, zo schrijft Marx, is zowel binnen als buiten de Kerk “gezonken, ja mogelijk op een dieptepunt belandt”. Het “dode punt” waarop de Duitse Kerk zich bevindt, kan “echter ook, zo is mijn paashoop, tot een ommekeer worden”.

“De discussies van de laatste tijd hebben getoond dat sommigen in de Kerk juist dit element van medeverantwoordelijkheid en daarmee ook medeschuld van het instituut niet onder ogen willen zien en daarom afwijzend staan tegenover iedere hervormings- en vernieuwingsdialoog in samenhang met de misbruikcrisis.”

Synodale weg

In de verklaring bij de brief schrijft hij bezorgd te zijn over een recente “tendens” om “systematische oorzaken en gevaren, of zeggen we rustig de fundamentele theologische vragen buiten beschouwing te laten” en mogelijke veranderingen “te reduceren tot een verbetering van het bestuur”.

In zijn brief aan de paus stelt hij dit “beslist anders” te zien en te vinden dat er voor zowel het persoonlijke, als het institutionele falen oog moet zijn. Dat laatste daagt de Kerk volgens hem uit tot “veranderingen en tot hervorming”: een uitweg uit de crisis “kan naar mijn idee enkel een ‘synodale weg’ zijn, een weg die werkelijk de ‘onderscheiding der geesten’ mogelijk maakt”.

Marx is steeds een groot pleitbezorger geweest van het omstreden hervormingsproces dat momenteel onder die naam in de Duitse Kerk loopt.

‘Persoonlijk verantwoordelijkheid dragen’

De kardinaal hoopt dat zijn eventuele terugtreden een nieuw begin mogelijk maakt: “Ik wil laten zien dat niet het ambt, maar de opdracht van het Evangelie op de voorgrond staat.”

In de verklaring zegt Marx daarnaast dat het om een zeer persoonlijk besluit gaat: “Ik wil daarmee duidelijk maken dat ik bereid ben om persoonlijk verantwoordelijkheid te dragen, niet alleen voor eigen fouten, maar voor het instituut Kerk, dat sinds tientallen jaren mee draag en vormgeef.”

Erg onverwacht

Marx’ ontslagaanvraag is op zijn zachtst gezegd erg onverwacht. Hij wordt in september 68 en is dus nog jaren verwijderd van de emeritaatsleeftijd voor bisschoppen, die op 75 ligt. Bovendien is hij als lid van de Raad van Kardinalen een naaste adviseur van de paus over de curiehervormingen.

Bij het lezen van de brief en de verklaring gaan de gedachten onwillekeurig ook uit naar die andere Duitse kardinaal die momenteel worstelt met de gevolgen van de misbruikcrisis: kardinaal Rainer Maria Woelki, in wiens aartsbisdom Keulen bisschop Hans van den Hende een apostolische visitatie gaat uitvoeren.

Woelki en Marx huldigen soms tegengestelde opvattingen over zin en onzin van de Synodale Weg, en in Marx’ opmerkingen over onwil om fundamentele vragen te bespreken, kan zeker kritiek aan het adres van Woelki en anderen worden gelezen.

Tegengestelde paden

De paden die de twee kiezen, zijn ook in deze kwestie tegengesteld. Woelki heeft gezegd fouten te hebben gemaakt, maar wil door aan te blijven deel van de oplossing zijn. Marx op zijn beurt, stelt nu dat een deel van de oplossing juist ligt in plaats maken voor een nieuw gezicht – in een beslissing die wat doet denken aan die van de Chileense bisschoppen, die in mei 2018 collectief hun ontslag aanboden vanwege het misbruikschandaal.

Wat in dezen kardinale wijsheid is, zal moeten blijken. Feit is in ieder geval dat de paus er een moeilijk dossier bij heeft.