Paus Franciscus wijzigt de regels voor de wereldwijd actieve beweging Opus Dei. Ook deskundigen kunnen de consequenties nog niet helemaal overzien. Het lijkt er vooral op dat het Opus Dei zijn uitzonderingpositie in Rome aan het verliezen is.
De pauselijke bepaling kwam wat uit de lucht vallen en werd ook niet uitgebreid toegelicht in de Vaticaanse communicatie. In een motu proprio – zeg maar een kerkelijke wetswijziging op initiatief van de paus zelf – past paus Franciscus twee paragrafen in het kerkrecht aan die betrekking hebben op zogeheten ‘personele prelaturen’.
De naam wordt in de hele tekst niet genoemd, maar de ingewijde weet dan meteen: dat gaat over het Opus Dei. Die beweging is namelijk tot op heden de enige ‘personele prelatuur’ die er bestaat in de katholieke kerk; deze hele bijzondere rechtsvorm werd in 1982 zelfs speciaal voor het Opus Dei in het leven geroepen door paus Johannes Paulus II.
Vorig jaar rond deze tijd publiceerde de paus ook al een motu proprio die wel expliciet over het Opus Dei ging. Daarin werd – ‘voor de bescherming van het charisma’ zoals ook de Latijnse titel van het document luidt – een aantal wijzigingen doorgevoerd om deze prelatuur minder hiërarchisch te maken. Zo kan de prelaat, het hoofd van de beweging, voortaan niet tegelijkertijd bisschop meer zijn.
Het motu proprio dat deze week werd gepubliceerd, lijkt een beetje een nabrander te zijn; het regelt wat technische details achter de komma. De tekst is zelfs zo technisch, dat ook de canonieke deskundigen wat met de mond vol tanden staan in het uitleggen wat hier nu precies geregeld wordt.
“Het Opus Dei staat te boek als ‘conservatief bolwerk’; maar het lijkt de paus niet zozeer om dat conservatisme te gaan, en veel meer om het bolwerk-karakter”
Tweet dit!
De nieuwssite Crux parafraseert niet bij naam genoemde experts die uitleggen dat het motu proprio vooral onderstreept dat priesters van het Opus Dei weliswaar onder het gezag van hun prelaat vallen, maar dat lekenleden in eerste instantie onder het gezag van hun plaatselijke bisschop vallen. Alleen het gekke is: dat was al zo, dus dan zou deze wijziging in de formulering hooguit bedoeld zijn om daar geen misverstanden over te kunnen laten bestaan.
Ook het Opus Dei zelf reageert enigszins verrast op het nieuws. “We zullen de gevolgen van deze veranderingen voor de juridische configuratie van het Opus Dei bestuderen”, staat er kortweg op de website van de organisatie te lezen.
Het is verleidelijk om het canonieke ingrijpen van de paus in kerkpolitieke termen te duiden. Het Opus Dei staat nu eenmaal te boek als ‘conservatief bolwerk’, dus je kunt denken dat de over het algemeen wat progressievere paus daar grip op wil krijgen.
Maar hoe terecht of onterecht dat conservatieve imago ook is: het Opus Dei is ook principieel pausgetrouw, ongeacht wie er op het pontificale pluche zit. Natuurlijk zullen er onder de dik 90.000 leden wereldwijd voldoende mensen zijn die meer met de voorgangers van Franciscus hebben. Maar je vindt er doorgaans ook niet de meest uitgesproken Franciscus-critici, dat blijft wat ‘not done’ in Opus-kringen. Ook nu weer onderstreept de organisatie in haar communicatie de “sfeer van eenheid met de Heilige Vader”.
Het lijkt er meer dat het niet zozeer het conservatisme is waar de paus iets aan wil doen, maar dat bolwerk-karakter. Onder Johannes Paulus II had het Opus Dei een nogal bevoorrechte positie gekregen, wat al wel blijkt uit diens creatie van dat curieuze model van een ‘personele prelatuur’. Het is de vanzelfsprekendheid waarmee prelaten op een bisschopstitel konden rekenen die de paus doorbreekt, de vanzelfsprekende invloed in Rome.
Misschien zegt de paus met dit en het vorige motu proprio vooral tegen Opus Dei: jullie zijn gewoon een kerkelijke beweging zoals alle andere. Dat is wat er in de eerste wijziging gezegd wordt. “De persoonlijke prelatuur wordt gelijkgesteld aan openbare geestelijke verenigingen van pontificaal recht.”
Met andere woorden: gelijke monniken, gelijke kappen. Dat past ook in de geest van de nieuwe ‘curiegrondwet’ Praedicate evangelium, die sneed in de wildgroei van curie-instellingen om meer te kunnen focussen op de missionaire kerntaken van de kerk.
Wat gaat het Opus Dei hiervan merken? Niemand die het helemaal zeker weet, maar het gewone Opus Dei-lid hier of elders in de wereld vermoedelijk weinig tot niets. Vooral in Rome zal men eraan moeten wennen dat de aloude positie van ‘pauselijk favorietje’ verleden tijd is.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
