Niet zozeer in ideologie maar vooral in stijl zien we momenteel het politieke landschap van Nederland ingrijpend veranderen. Na dertig jaar protestantse ‘dominees en koopmannen’ op het pluche, lijken kiezers van links tot rechts toe aan een meer ‘katholieke’ bestuurscultuur.
Een politieke aardverschuiving, de kabinetten-Rutte keihard afgestraft, de kiezer wil het echt helemaal anders – dat is de teneur van de reacties op de verkiezingsuitslag in Nederland. Een kleine nuancering is echter wel op z’n plaats. Ja, de voormalige regeringspartijen VVD, D66, ChristenUnie en CDA leverden allemaal fors in. Maar het valt ook op dat de kiezers hun stem in plaats daarvan toevertrouwden aan partijen die stuk voor stuk directe erfgenamen zijn van de Rutte-regeringen.
Ga maar na: Geert Wilders heeft weliswaar al sinds 2005 zijn eigen partij, maar is een voormalige VVD’er, was nota bene ooit nog de mentor van Mark Rutte. Omtzigt en Van der Plas zijn allebei ex-CDA’ers, en zowel hun kandidatenlijsten als hun verkiezingsprogramma’s dragen er de onmiskenbare sporen van. Dus hoezo aardverschuiving? Is het niet oude wijn in nieuwe zakken? Wil de kiezer niet gewoon een voortzetting van het rechtse Rutte-beleid, maar dan met wat meer krasse oneliners?
Waar er bij eerdere recente verkiezingen nog sprake was van een versplintering van het politieke veld, zie je nu eerder een consolidatie van de aloude hoofdstromen, maar dan bij nieuwe partijen. Links verenigt zich in de roodgroene fusie GroenLinks-PvdA, het grote rechtse blok heeft een nieuwe aanvoerder in de PVV, en het christendemocratische midden lijkt in het NSC een nieuw thuis te hebben gevonden.
Nog een merkwaardig detail, waar ook nog amper aandacht voor is geweest: alle leiders van de partijen die deze verkiezingen als winnaars uit de bus kwamen, hebben een katholieke achtergrond.
“Is het niet oude wijn in nieuwe zakken? Wil de kiezer niet gewoon een voortzetting van het rechtse Rutte-beleid, maar dan met wat meer krasse oneliners?”
Tweet dit!
Wilders genoot een katholieke opvoeding in Limburg, maar liet zich direct uitschrijven toen hij achttien werd en noemt zich inmiddels afwisselend atheïst en agnost. Caroline van der Plas heeft een katholieke achtergrond maar is ook allang niet meer kerks. Omtzigt noemt zich “katholiek én Syrisch-orthodox” omdat zijn vrouw een Syrische is. Timmermans noemt zich een katholiek met inmiddels een grote afstand tot het kerkelijk instituut, maar hij is wel gepokt en gemazeld in het katholiek sociaal denken.
“So what?”, kun je denken, de meesten doen er dus niks (meer) mee, en wie er nog wel iets mee doen, lopen er niet mee te koop. Klopt, maar beide posities zijn op zichzelf ook weer heel katholiek.
Maar de eigenlijke kwestie is die van politieke stijl. Met Ruud Lubbers zwaaide in 1994 de laatste katholieke premier af, en Nederland is sindsdien decennialang geregeerd door mensen met een (ook niet altijd heel expliciete) protestantse achtergrond. Mark Rutte is van oorsprong Nederlands-hervormd, Jan-Peter Balkenende gereformeerd, Wim Kok kwam uit een niet-religieus ‘rood’ nest, maar wel uit een Zuid-Hollandse regio waar de SGP nog altijd een van de grootste partijen is.
Dat heeft onmiskenbaar een (cultuur-)calvinistisch stempel gezet op de politieke cultuur in Den Haag: degelijk, berekenend en ‘zuinig’ in meerdere betekenissen. Ieder voor zich en God/de staat voor ons allen. Dat is een belangrijke factor geweest in de veelbesproken ‘kloof’ tussen burger en politiek. De ervaren afstand zit niet zozeer in politieke idealen – want nogmaals, die zijn niet zozeer veranderd, alleen door andere partijen gekaapt – maar in minder grijpbare zaken, zoals uitstraling en tone of voice. Mensen zijn de dominees en koopmannen zat, niet om wat ze zeggen, maar om hoe ze het zeggen.
In drie decennia ‘calvinistisch’ bestuur was tot nu toe maar één grote verstoring, en dat was de snelle op- en neergang van Pim Fortuyn in 2002. Ook weer een flamboyante (cultuur-)katholiek. Na zijn dood maakten de protestanten van het CDA en de VVD zich zijn kernpunten razendsnel eigen, zodat zij jarenlang op de kiezersgunst konden rekenen. Maar de onvrede bleef.
En misschien zat daar wel ten diepste een verlangen naar een meer ‘katholieke’ bestuursstijl in. Dat zullen Nederlanders niet snel zo expliciet benoemen, maar die oude scheidslijn zit wel degelijk in ons collectieve onderbewustzijn. Als we er alle moderne negatieve connotaties afvegen, associëren mensen ‘katholiek’ ook met: gemoedelijk, familiair, gericht op gemeenschap, met een basishouding van vertrouwen en geloof in het goede in de mens.
Alle drie de voormannen van de grote politieke stromingen – rechts, links en midden – zijn ‘katholiek’ in die betekenis. Dat is echt meer dan een toevallige bijkomstigheid. Misschien is dit wel de eigenlijke politieke aardverschuiving waar wij getuige van waren de voorbije dagen.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
