De synthese van het synodale proces in de Nederlandse bisdommen is naar Rome gestuurd. Het geeft het Vaticaan een idee van wat er in ons land speelt – maar zeker ook van hoe onze bisschoppen daar naar kijken.

Uit de gesprekken die in bisdommen en katholieke organisaties met gelovigen en mensen van buiten de Kerk zijn gevoerd, heeft de Nederlandse bisschoppenconferentie een twaalf pagina’s tellend rapport gedestilleerd. Het moet het Vaticaan op de hoogte brengen van wat er speelt in de Nederlandse Kerk in aanloop naar de synode over synodaliteit van 2023.

Alle resultaten uit alle onderliggende rapporten in één synthese weergeven, is natuurlijk geen optie, maar over het algemeen wordt er een goed beeld van gegeven. Daarbij hielp het dat in de verschillende bisdommen veelal dezelfde punten ter sprake gekomen zijn.

Meer catechese

Zo bleek er een enorme behoefte aan meer catechese, meer geloofsverdieping, toegankelijkere vieringen, eenvoudigere taal en grotere laagdrempeligheid te leven. In de synthese komt onder zo’n beetje de helft van alle kopjes terug dat de Nederlandse katholiek vindt dat hij of zij slechts een basale kennis van het eigen geloof heeft. Er heerst ‘sprakeloosheid’: katholieken missen de taal om uit te leggen wat hun geloof inhoudt.

Overigens is die luidkeelse vraag naar meer geloofsverdieping opmerkelijk wanneer je die naast het animo voor het bestaande aanbod legt. Catecheseprojecten hoeven meestal geen geïnteresseerden teleur te stellen vanwege te veel aanmeldingen. Of de geloofsverdiepingsprojecten weten hun publiek niet te bereiken, of de bereidheid tot het daadwerkelijk volgen van catechese is niet zo groot als tijdens de synodegesprekken beweerd werd.

Schaamte voor kerkelijke standpunten

Ook wil men de Kerk meer zien: zij moet zichtbaarder worden in de maatschappij, meer contact maken met de buitenwereld, in de media verschijnen en aan diaconie doen. Volgens veel respondenten is de Kerk te veel in zichzelf gekeerd en te veel met zichzelf bezig, waardoor zij het gesprek met de maatschappij is kwijtgeraakt.

Daaraan verwant is de constatering dat er een kloof tussen Kerk en samenleving is ontstaan, vooral op het vlak van hete hangijzers als homoseksualiteit, medisch-ethische onderwerpen, echtscheiding en vrouwenwijding. Die komen (uiteraard) aan bod in de synthese, waarbij de conclusie is dat heel wat mensen zich schamen voor de standpunten van de Kerk of daardoor niet voor hun katholiciteit durven uit te komen. Gelovigen zouden graag een handreiking van de Kerk aan gemarginaliseerde groepen willen zien.

Open deuren

Het tweede deel van het document is gewijd aan onderscheiding. Ruim vier pagina’s lang trekken de bisschoppen conclusies over de resultaten en formuleren ze aandachtspunten.

Een echte aansporing tot de handen uit de mouwen steken is dit deel niet. Er worden nogal wat open deuren ingetrapt (“Wees helder in je boodschap”) en de bisschoppen drukken zich erg tam uit (“De weg naar nieuwe vormen [bijvoorbeeld van samen Kerk zijn] komt tot stand in gesprekken, ontmoeting en uitwisseling”).

Dat de Eucharistie “bron en hoogtepunt” van het kerkelijk leven is, kan ook niet al te veel onderscheiding gevergd hebben: de bisschoppen citeren rechtstreeks uit Sacrosanctum Concilium – het liturgiedocument van het Tweede Vaticaans Concilie uit 1963.

Radeloosheid

Het synthesedocument is niet bedoeld om concrete actiepunten te formuleren, laat staan dat het alle problemen zou kunnen oplossen. Toch straalt het wel een zekere radeloosheid uit, alsof de bisschoppen zelf ook niet goed weten hoe het nu verder moet met de Nederlandse Kerk. In de allerlaatste paragraaf, getiteld ‘Samen verder’, komen ze niet verder dan de mededeling dat de gesprekken die tijdens de consultatiefase in gang gezet zijn, op veel plekken voorgezet worden.

Niet dat het oordeel uitsluitend negatief is. Zo blijken de bisschoppen vertrouwen te hebben in het gedachtegoed van de Missionaire Parochie, dat de Kerk nieuw elan moet geven en ingang in Nederlandse parochies begint te vinden. Het wordt dan ook her en der in het document met name genoemd.

De leer van de Kerk volgen

Intussen bestaat bijna de helft van dit rapport niet uit de meningen, zorgen en hoop van Nederlandse katholieken, maar uit de interpretatie ervan door de bisschoppen.

Daarin valt de interpretatie van de vraag om catechese op. Niemand zal het belang ervan ontkennen, maar het idee lijkt te bestaan dat als katholieken maar voldoende catechese volgen, ze als vanzelf de leer van de Kerk gaan volgen: “Als de gelovigen hun geloof beter zouden kunnen verwoorden, zouden ze ook beter in staat zijn hun rol in de maatschappij op zich te nemen en de dialoog aan te gaan met anderen. Daaruit groeit soms een spanning met wat de Kerk leert. Ook om deze reden zijn catechese en studie belangrijk.”

‘Verkeerde mening’

Ook de Nederlandse jezuïet Jos Moons, onderzoeker aan de KU Leuven, schrijft deze week in Katholiek Nieuwsblad dat dat gevoel onder de bisschoppen lijkt te leven. In reactie op bisschop Jan Hendriks’ eerdere gedachten over het synodale proces schrijft hij: “Tussen de regels door las ik […] ook een andere reden voor de nood aan catechese: zo zullen de gelovigen van hun verkeerde mening af geraken en de kerkelijke leer weer integraal omarmen.”

De talrijke onderstrepingen van het belang van dialoog en meepraten verderop in het document verliezen daardoor wel kracht. Zien de bisschoppen voldoende in dat mensen in de eerste plaats om catechese lijken te vragen omdat ze hun geloof en God willen kennen, waarbij een aantal kerkelijke standpunten eerder een ongeschikte rol speelt?

In Rome zijn ze natuurlijk niet totaal onbekend met de toestand in de Nederlandse Kerk: via onder anderen de apostolisch nuntius in Den Haag wordt het Vaticaan op de hoogte gehouden. Toch kan deze synthese het Vaticaan wat meer inzicht in de situatie bieden – inzicht in wat de gelovigen beweegt, maar zeker ook in de manier waarop de Nederlandse bisschoppen daar tegen aankijken.

Lees hier het syntheserapport.