Opnieuw heeft het Vaticaan de Duitse bisschoppen vermaand zich bij hun hervormingsinspanningen aan het kerkelijk recht te houden. Deze keer heeft de vermaning praktische gevolgen. Een geplande stemming over de besluitvormende synodale raad van bisschoppen en leken gaat niet door.
Aan brieven uit Rome hebben de Duitse bisschoppen de afgelopen jaren geen gebrek gehad. Sinds ze eind 2019 met het Centraal Comité van Duitse Katholieken (ZdK), het hoogste vertegenwoordigende orgaan van de katholieke leken in Duitsland, het hervormingsproject de ‘Synodale Weg’ lanceerden, zijn er herhaaldelijk waarschuwende woorden uit het Vaticaan gekomen.
De paus zelf schreef twee keer. Eenmaal helemaal aan het begin in zijn ‘Brief aan het pelgrimerende Volk van God in Duitsland’ en nogmaals een paar maanden geleden, toen hij zich welwillend richtte tot vier vrouwen die kritiek hadden geuit op de Synodale Weg.
Franciscus bleef echter altijd bij de grondbeginselen. Hij maakte duidelijk dat hij kritisch staat tegenover de aanpak van het hervormingsproject, namelijk de Kerk uit de crisis helpen door haar structuur en leer te veranderen. Hij trok echter geen ‘rode lijnen’, zodat de hervormers in Duitsland door konden gaan op de ingeslagen weg.
De vijf grote synodevergaderingen in Frankfurt in de jaren 2020 tot 2023 namen talrijke, vaak verstrekkende resoluties aan – over het veranderen van de seksuele moraal, het openstellen van het celibaat van priesters, de positie van vrouwen in de Kerk.
“Over één punt was Rome steeds duidelijk: de Duitse Kerk is niet bevoegd om een nieuw besluitvormingsorgaan op te richten”
Tweet dit!
De meeste werden aangenomen in een vorm waartegen volgens het kerkelijk recht geen bezwaar mogelijk was: als een verzoek aan de paus om de kerkleer of het kerkelijk recht over deze onderwerpen te veranderen.
De andere brieven van het Vaticaan, die altijd kritiek hadden gehad op de Synodale Weg, hadden hier wel effect. Ze wezen erop dat de Kerk in een land niet moet beslissen over zaken die alleen door de paus of een concilie kunnen worden opgehelderd. Zulke brieven kwamen soms van het staatssecretariaat van de paus, soms van het Dicasterie voor de Geloofsleer of soms van verantwoordelijke curiekardinalen.
Over één punt waren de brieven – en ook de mondelinge verklaringen tijdens verschillende ontmoetingen op het hoogste niveau in het Vaticaan – altijd duidelijk: de katholieke Kerk in Duitsland is “niet bevoegd” om een besluitvormingsorgaan op te richten waarin naast de bisschoppen ook leken en theologen beslissen over fundamentele kerkelijke kwesties.
Precies op dit punt – vlak voor de plenaire voorjaarsvergadering van de Duitse bisschoppen die vandaag in Augsberg begint – kwam het tot een breuk.
Omdat de Synodale Weg niet eindeloos kon worden voortgezet, als een tijdrovende en kostbare lopende debatmarathon, besloot de vijfde synodevergadering bijna een jaar geleden een orgaan op te richten om de hervormingsdialoog “voort te zetten”.
In deze ‘Synodale Raad’ moesten leken en theologen voortaan naast de bisschoppen volledige zeggenschap en beslissingsrecht krijgen. Er moest een ‘Synodale Commissie’ worden samengesteld om de uitgangspunten van die raad voor te bereiden. Die zou dan, in opzet vergelijkbaar met de protestantse kerkenraad in Duitsland, fundamentele beslissingen over de toekomst van de katholieke Kerk in Duitsland.
In hun brief aan de voorzitter van de Duitse bisschoppenconferentie Georg Bätzing, die dit weekend openbaar werd, maakten de Vaticaanse curiekardinalen Pietro Parolin (staatssecretaris), Victor Fernández (prefect Dicasterie voor de Geloofsleer) en Robert Prevost (prefect van het Dicasterie voor de Bisschoppen) de gevolgen van een dergelijke constitutionele verandering duidelijk.
Letterlijk staat er: “Een dergelijk orgaan wordt niet voorzien door het huidige kerkelijk recht en daarom zou een besluit van de Duitse bisschoppenconferentie in dit opzicht ongeldig zijn – met de bijbehorende juridische gevolgen.”
In gewone taal betekent dit dat als een dergelijk orgaan besluiten zou nemen, Rome gedwongen zou zijn deze nietig te verklaren. Zo’n afwijking in het kerkelijk recht zou een stap kunnen zijn in de richting van een formeel schisma, ofwel een kerkscheuring. Toegegeven, de waarschuwing van Rome noemt dit deze keer niet expliciet. Maar er wordt openlijk gedreigd met een ander gevolg: het afblazen van de gesprekken met de Duitse bisschoppen.
(Tekst gaat door onder kader)
Kardinaal Schönborn aan Duitse bisschoppen: Behoud eenheid met Rome
Kardinaal Christoph Schönborn van Wenen heeft een ongewoon duidelijke verklaring afgelegd over het debat over de hervormingsweg van de Kerk in Duitsland. Hij roept de Duitse bisschoppen op om de dialoog met Rome niet te laten afbreken. In een interview met de theologische website Communio.de sluit hij zich aan bij de Romeinse kritiek op de geplande voortgang van het Duitse hervormingsproces. De beoogde betrokkenheid van leken bij fundamentele beslissingen is in strijd met het kerkrecht. Volgens Schönborn moeten de Duitse bisschoppen geen beslissingen nemen die tot een schisma kunnen leiden. Ze zouden zich “serieus moeten afvragen of ze echt de gemeenschap met en onder de paus willen verlaten of deze liever loyaal accepteren. Weigeren toe te geven zou obstinatio zijn – een duidelijk teken van een schisma dat niemand kan willen.” Volgens hem zou het negeren van de waarschuwingen van Rome nalatig zijn. Schönborn herinnerde eraan dat het Vaticaan al meerdere malen had verklaard dat de Kerk in Duitsland niet bevoegd was om een gezamenlijk bestuursorgaan van leken en geestelijken in te stellen. “Ik ben onder de indruk van het geduld waarmee de paus en de Romeinse bisschoppen proberen in gesprek te blijven met de Duitse bisschoppen en de eenheid en gemeenschap te bewaren”, benadrukte de kardinaal. Daarom mag van de Duitse bisschoppen ook verwacht worden dat ze concessies doen – “en de Duitse bisschoppen mogen ook verwachten dat het ZdK niet over de schreef gaat.” Het huidige conflict tussen de Duitse bisschoppen en Rome gaat niet over “machtskwesties” of disciplinaire kwesties, voegde Schönborn eraan toe: “Paus Franciscus vervult veeleer zijn kerntaak om de eenheid in het geloof te bewaren”, omdat het gaat om het “basisbegrip van de Kerk”. Een bisschop kan de persoonlijke verantwoordelijkheid voor belangrijke beslissingen en de overdracht van het geloof niet delegeren aan commissies, zei de kardinaal: “Daarom is het idee dat bisschoppen zich vrijwillig binden aan de besluiten van synodale raden niet verenigbaar met de kern van de bisschoppelijke missie.” (KNA) |
Het is nog onzeker welke invloed de nieuwe brief uit Rome zal hebben op de bijeenkomst in Augsburg. Gezien de grote publieke belangstelling is het onwaarschijnlijk dat de bisschoppen gewoon weer overgaan tot de orde van de dag. Hoewel de brief van het Vaticaan een resolutie verbiedt om een synodale commissie in te stellen, verbiedt hij een debat over het onderwerp niet.
Theoloog en ZdK-vicevoorzitter Thomas Söding zei tegen persbureau KNA dat de brief “geen verbod is, maar een stap op de rem”. Tegelijkertijd waarschuwde hij voor tijd rekken, want “de frustratie zal groeien als de hervormingen weer op de lange baan worden geschoven”.
Söding ziet echter geen grote verschillen tussen de Duitse hervormingsplannen en wat de paus “voor ogen heeft met zijn wereldwijde synodale proces”. Hij is daarom optimistisch op de langere termijn “dat we onze synodale weg heel goed zullen kunnen afstemmen op het wereldwijde synodale proces – wat nooit anders bedoeld was”.
Op korte termijn staan er echter andere belangrijke actuele onderwerpen op het programma van de plenaire vergadering in Augsburg, met de verklaring van de bisschop over oorlog en vrede en uitspraken over de dreigende crisis van de democratie in Duitsland. Veel hangt af van de vraag of Bätzing erin slaagt het interne debat zodanig te matigen dat de huidige blokkadesituatie kan worden overwonnen en de Kerk haar aandacht weer kan richten op de werkelijk brandende kwesties van deze tijd.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
