“Ga dan zelf blussen.” Die opmerking hoorde ik, in toonaarden van goedmoedig ironisch tot bijtend cynisch, vaak vallen in recente gesprekken over de bosbranden in het Amazonegebied. In z’n goedmoedige variant is het een gezonde herinnering aan het feit dat al onze verontwaardiging inderdaad nogal gemakkelijk is. Boze tweets en online petities blussen geen branden.
Maar waar die cynischer wordt, houdt de opmerking geen stand. Cynisme is de beproefde geesteshouding van wie zelf geen verantwoordelijkheid wil nemen. Men bedient zich daarbij van allerlei redenaties en relativeringen die op zichzelf waar kunnen zijn (‘de branden zijn niet erger dan vorige jaren’, ‘puur politiek opportunisme dat men er dit jaar wel een punt van maakt’), maar die ons niet ontslaan van onze eigenlijke verantwoordelijkheid.
Want het is onzin om te stellen dat je alleen echt iets kunt doen aan de bosbranden in de Amazone, wanneer je het vliegtuig pakt naar Brazilië en zelf je emmertje water naar de vuurzee draagt. Sterker, het zou een potje worden wanneer iedereen dat gaat doen.
Wat kunnen we wél doen? Emeritus-paus Benedictus heeft meermaals benadrukt dat aan de huidige ecologische crisis een geestelijke crisis ten grondslag ligt. Paus Franciscus heeft die boodschap opgepakt en krachtig uitgewerkt – ook bij de komende Amazonesynode gaan we de echo’s ervan ongetwijfeld beluisteren.
Waaruit bestaat die geestelijke crisis? Laten we even wegblijven van de grote meta-analyses over het verval van het christendom, die ook slechts in bitter cynisme uitmonden. Ik denk dat de kern van die geestelijke crisis is dat we onszelf ofwel te groot, ofwel te klein maken.
Te groot: in onze consumptiepatronen, ons materialisme, de afgodendienst van geld en goed. Die vormen de directe oorzaak van de branden, die immers aangestoken zijn om grond vrij te maken voor onze consumptiebehoeften. Maar we maken onszelf ook te groot, wanneer we de mens tegelijkertijd als grote boosdoener én als grote redder zien.
Dat leidt tot een klimaatcalvinisme dat het individu belaadt met een schuldenlast die hij nooit dragen kan. Tot ‘vliegschaamte’ en ‘vleesschaamte’ waar mensen tegenwoordig massaal onder gebukt schijnen te gaan, maar waardoor men toch maar amper minder gaat vliegen of vleeseten.
Dat kan dan weer gemakkelijk leiden tot het tegendeel: dat we ons te klein gaan maken. Te onbeduidend: wat maakt het immers uit wat ik doe of laat, is dat niet slechts een druppel op de gloeiende plaat? Of dat we het probleem gaan bagatelliseren, ons ingraven in het gemakzuchtig cynisme van de klimaatontkenner.
Als altijd stelt de katholieke Kerk daar de gulden middenweg tegenover: maak jezelf niet te groot en niet te klein. Doe wat je kunt, weet wat je niet kunt. Ja, ga zelf maar blussen, te beginnen bij de innerlijke branden die je eigen geestelijke evenwicht bedreigen.
Uit het kleine wat wij doen – ik zeg het de karmelietes en bioloog zuster Marie-Dominique (KN35) graag na – kan dan wel degelijk iets groots voortkomen.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
