Is carnaval, dat zondag officieel begint, een door en door katholiek feest? Of is het veeleer een slecht verhuld excuus om drie dagen lang de beest uit te hangen? Vijf vragen en antwoorden over de dagen voor Aswoensdag.
Nou, nee. Wellicht is ons katholieke carnaval een gekerstende versie van een ouder, voorchristelijk festival, maar dat is historisch onduidelijk. Het maakt ook niet uit. Het carnaval dat wij vieren, is een katholiek feest. Pasen is het hoogtepunt van het kerkelijk jaar, waar we ons van oudsher veertig dagen lang op voorbereiden door te minderen met vlees, alcohol en zoetige hapjes. In oude tijden, zonder vriezers en koelkasten, was het dan wel zaak om alle lekkere maar bederfelijke waar op te maken. Weggooien van voedsel was immers toen ook al zonde. Het woord ‘carnaval’ zou dan ook komen van het Italiaanse carne levare, het ‘wegnemen van het vlees’ door het in de dagen voor Aswoensdag op te eten.
Het is waar dat de carnavalsmissen op zaterdag en zondag veel en veel voller zitten dan de Mis van Aswoensdag. Een echte liefhebber zou de beker van carnaval inderdaad tot de bodem moeten leegdrinken, inclusief de afsluiting in rouw en soberheid op woensdag.
Tegelijk blijft carnaval het feest van de omkering van de maatschappelijke status quo. ‘Met carnaval zijn we allemaal gelijk’ is een sentiment dat nog altijd leeft onder de vierende massa op straat. Of je nu een rijke bankier bent of een slecht betaalde thuishulp, verkleed in ‘pakskes’ vallen de maatschappelijke verschillen weg. De Prins en de Raad van Elf zijn de baas in stad of dorp, de burgemeester en zijn wethouders hebben even het nakijken.
Die omkering vinden we ook in het Nieuwe Testament. Dat begint al vóór Jezus geboorte, bij het Magnificat, het loflied dat Maria aanheft als zij haar nicht Elisabet bezoekt (Lc. 1,46 – 55). Maria zegt daarin over God: “Hij toont zijn macht en de kracht van zijn arm en drijft uiteen wie zich verheven wanen, heersers stoot Hij van hun troon en wie gering is geeft Hij aanzien. Wie honger heeft overlaadt Hij met gaven, maar rijken stuurt Hij weg met lege handen.”
Jezus herhaalt dit idee heel vaak: “Wie van jullie de belangrijkste wil zijn, zal de anderen moeten dienen, en wie van jullie de eerste wil zijn, zal jullie dienaar moeten zijn” (Mt. 20,26 – 27). “Ik verzeker jullie: als je niet verandert en wordt als een kind, dan zul je het koninkrijk van de hemel zeker niet binnengaan” (Mt. 18,3). En in het grote visioen over het scheiden van de schapen en de bokken, vragen de vromen en de zondaars de Koning wanneer ze Hem ziek, zwak en misselijk gezien hebben en (n)iets voor Hem gedaan hebben. Het ontnuchterende antwoord luidt: “Ik verzeker jullie: alles wat jullie gedaan hebben voor een van de onaanzienlijksten van mijn broeders of zusters, dat hebben jullie voor mij gedaan” (Mt. 25,40 – 41).
“Jezus is de Heilige Nar, die de machtigen van deze wereld eens goed de waarheid zegt en opkomt voor de armen en verdrukten”
Tweet dit!
Wie katholiek carnaval viert, weet dat de drie dagen van feestelijke omkering een voorafspiegeling zijn van het hemels koninkrijk dat nooit zal eindigen.
Ja en nee. Het heeft allemaal weinig zin als je de hele traditie van carnaval reduceert tot drie dagen zuipen en vreten voordat je dat veertig dagen lang niet meer mag. Het heeft echter wel degelijk zin als je carnaval kunt zien zoals het bedoeld is: als het feest van de omkering. Want aan die omkering – misschien wel bekering – is in onze consumptiemaatschappij juist enorm veel nood.
Carnaval levert inderdaad helaas ook veel van dergelijke rommel, rotzooi en ellende op. Maar dat is ook veel buitenkant, aangesticht door carnavalisten-voor-één-dag. Huillanders, zoals ze hier in het Zuiden zeggen, die alleen maar de grote rivieren oversteken omdat ze denken dat carnaval over drinken en uitspattingen gaat. Voorwaar, ik zeg u: voor hen is de lol er snel af, want dat soort gedrag pikken de zuiderlingen vaak niet. Er is, gek genoeg, veel sociale controle tijdens carnaval. Carnavalsband De Kapotte Kachels zong in 2019 in hun hit ‘Terug over de Maas’ niet voor niets:
Ik schup ze allemaal terug over de Maas,
Allemaal terug over de Maas
Oh waar ze lauwe biertjes tappen en van Carnaval niks snappen
Ik schup ze allemaal terug over de Maas
Ik ben zelf Hollander van geboorte, maar inmiddels al meer dan 25 jaar een Brabander, zeg maar een Zuiderling van begeerte. Mijn tip voor wie boven de Maas woont: ga eens een dag carnaval vieren met een bevriende Zuiderling, die zal het u allemaal rustig en precies uitleggen.
Hij vierde misschien geen carnaval, maar Jezus is wel de Heilige Nar, die de machtigen van deze wereld eens goed de waarheid zegt en opkomt voor de armen en verdrukten. De Amerikaanse protestant Harvey Gallagher Cox (*1929) bijvoorbeeld, schetst in Het narrenfeest (1997) een beeld van Christus als nar, als clown.
Het bijbels portret van Christus bevat volgens hem elementen “die gemakkelijk aan clownssymbolen kunnen doen denken. Net als de nar tart Christus de gewoonten en bespot Hij gekroonde hoofden. Net als de rondtrekkende troubadour heeft Hij geen plaats om zijn hoofd neer te leggen. Net als de clown in de circusparade steekt Hij de draak met de bestaande autoriteit door met koninklijke praal de stad binnen te rijden, terwijl Hij geen aardse macht heeft. Net als de minstreel frequenteert Hij feestelijke gelegenheden en maaltijden. Uiteindelijk wordt Hij door zijn vijanden in een bespottelijke karikatuur van een koningsmantel gehuld. Te midden van gniffelaars en schimpers wordt Hij gekruisigd met een teken boven zijn hoofd dat zijn lachwekkende positie hekelt”.
Cox wijst ook op de bekende afbeelding (een soort eerste-eeuwse graffiti) van de gekruisigde Jezus in de catacomben van Rome. Christus hangt aan het kruis, getooid met een ezelskop. Velen stellen dat het om het bespotten van de kruisdood gaat. Cox denkt echter dat de vroege christenen een dieper gevoel hadden voor de kosmische absurditeit van hun positie: “Wij verkondigen een gekruisigde Christus, voor Joden aanstootgevend en voor heidenen dwaas” (1 Kor. 1,23).
In de oosters-orthodoxe tradities bestaat zelfs een hele groep heiligen, die Christus in zijn ‘werelddwaasheid’ willen volgen. Dwazen omwille van Christus worden ze genoemd: Onesima Simeon van Emesa, Andreas van Constantinopel, Basilius van Moskou, Nikolaas van Pskov… Die laatste durfde zelfs de Russische tsaar Iwan de Verschrikkelijke publiekelijk de waarheid te zeggen (en bracht het er levend vanaf!). “We zijn voor heel de wereld, zowel voor engelen als mensen, een schouwspel geworden” (1 Kor. 4,9). Deze vlam van de dwaasheid is nog altijd nodig om de gevestigde status quo omver te werpen. Dat doet de christen niet met geweld of volksmennerij, maar door een leven te leiden dat radicaal ‘anders’ is.
Ik wens iedereen dus een gezegend carnaval onder de bescherming van Christus Clown. Ooit komt Hij terug, gekroond met een clownsneus, om u te kronen met een hemelse narrenkap.
Frank G. Bosman is cultuurtheoloog en verbonden aan de Tilburg School of Catholic Theology.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
