Voor veel problemen waarmee de Nederlandse Kerk kampt, kunnen antwoorden gevonden worden door naar de situatie van de Kerk in andere landen te kijken. Zo biedt de Keniaanse Kerk inspiratie bij priestertekorten en kerksluitingen.
Onlangs was ik enkele weken in Kenia, op de plek waar ik 28 jaar geleden stage had gelopen. De parochie waar ik destijds zat, had toentertijd één centrale kerk en dertig outstations, waar twee priesters en twee zusters voor verantwoordelijk waren.
De huidige situatie is totaal anders: alle outstations zijn zelfstandige parochies geworden en de centrale kerk is vervangen door een veel groter exemplaar, waar drie priesters en twee zusters werken.
De ontwikkelingen in Kenia staan haaks op de situatie in Nederland. Als we in Nederland werkelijk missionair willen zijn, moet de knop om. Mijn ervaringen in Kenia brengen me tot enkele lessen uit de wereldkerk.
Bijna dertig jaar geleden bezocht ik het indrukwekkende pand van de bisschoppenconferentie van Kenia. Toen al werkten de Keniaanse bisschoppen nauw samen. In Nederland, met een steeds kleiner wordende rooms-katholieke Kerk, lijkt me samenwerking tussen de bisdommen meer dan wenselijk. Een aantal jaren geleden is sterk bezuinigd op het landelijk secretariaat van de bisschoppen.
“Ik denk dat echt de knop om moet. We klampen ons nu nog teveel vast aan tijden die niet meer terugkomen.”
Tweet dit!
Ik zou eerder een veel sterker landelijk secretariaat willen bepleiten om de versnippering per bisdom tegen te gaan: één landelijk dienstencentrum dat taken als administratie en vermogensbeheer kan overnemen.
Dit centrum ontwikkelt tevens landelijke catecheseprogramma’s en is hét instituut voor de vorming van catechisten, gebedsleiders en parochievrijwilligers – en niet te vergeten de belangrijke begeleiding van priesters na de wijding. Voor diaconale projecten kan goed samengewerkt worden met het landelijk dienstencentrum van de Protestantse Kerk in Nederland.
Bijzondere aandacht verdient de priesteropleiding. De Keniaanse bisschoppenconferentie heeft een landelijke commissie voor de vorming van priesters, van waaruit de drie priesteropleidingen in het land worden aangestuurd. Kenia is veertien keer groter dan Nederland en heeft veel meer seminaristen (28 jaar geleden was er één priesteropleiding met driehonderd studenten).
Als dit kan in Kenia, zie ik niet in waarom het niet zou kunnen in Nederland, dat vijftig priesterstudenten verdeeld over maar liefst zeven opleidingen heeft. Eén priesteropleiding, in het midden van het land, verbonden aan de Catholic School for Theology in Utrecht zou ideaal zijn.
Het valt me op dat in Nederland veel energie gaat zitten in discussies over de organisatie: of een kerk moet sluiten en of de parochie zich aan moet sluiten bij een naburige. Hoe belangrijk ook: dat raakt niet de kern van ons geloof. God zoeken is de kern, de organisatie moet daar dienstig aan zijn.
“Er is nog wel een midden tussen het in stand houden van een neogotische kerk in een dorp en helemaal niets.”
Tweet dit!
In de structuur van de Kerk heeft de territoriale parochie een belangrijke plaats. Maar dat is zeker niet de enige wijze van organiseren, heb ik in Kenia gezien. Tijdens mijn recente reis bezocht ik de Shrine of the Sacred Heart-rectoraatskerk. Een rectoraatskerk staat meestal bij een bedevaartsoord of heeft banden met een bepaalde devotie of een orde of congregatie, die de kerk gebruikt als uitvalsbasis om hun charisma handen en voeten te geven.
Ik zou er voor zijn als we – uiteraard binnen de mogelijkheden van het kerkelijk recht – wat creatiever kijken naar de organisatievorm en niet alles persen in parochieverband. Menig pastor kan dan tenslotte beter ingezet worden als geschoolde theoloog op het gebied van geloofsverkondiging, catechese en liturgie.
In de wereldkerk komt het concept van een hoofdkerk met bijkerken of kapellen, zoals ik zag in Kenia, veel voor. Ik ben daar ook voor in de Nederlandse situatie. Als er nu een kerk sluit, komt er vaak niets voor in de plaats. Er is echter nog wel een midden tussen het in stand houden van een neogotische kerk in een dorp en helemaal niets.
Ik ben voor kleine, eenvoudige ontmoetingsruimtes in onze wijken en dorpen. Eenvoudige plekken met een Mariabeeld om een kaarsje bij op te steken en als het kan een tabernakel en een altaar om op gezette tijden de Eucharistie te kunnen vieren. Plekken voor eenvoudige vieringen, waar je met elkaar de Schrift kunt lezen of gewoon terecht kunt voor een kop koffie en een goed gesprek. In de hoofdkerken is dan het volle aanbod met een dagelijkse Eucharistieviering.
28 jaar geleden kwam ik ze nog tegen: de zogeheten Fidei Donum-priesters. Dat waren bisdompriesters uit Europa en de VS die gedreven door de encycliek Fidei Donum van paus Pius XII in Kenia werkten als antwoord op het priestertekort. Het is in bijna alle gevallen misgegaan. Veel priesters waren enorm eenzaam en konden de cultuurverschillen niet aan.
“Ons vermeende priestertekort is in het licht van de wereldkerk nogal relatief; de vraag naar de bediening van de sacramenten is in onze streken beperkt.”
Tweet dit!
Ik denk dat het ook gewoonweg niet bij de spiritualiteit van de wereldheer past om buiten het eigen bisdom actief te zijn. We moeten terughoudend zijn om bisdompriesters van elders in onze streken in te zetten. Ook omdat ons vermeende priestertekort in het licht van de wereldkerk nogal relatief is; de vraag naar de bediening van de sacramenten is namelijk in onze streken beperkt.
Succesvol was en is wel de inzet van leden van orden en congregaties die ook Keniaanse roepingen aantrokken. Ik ben er sterk voor als er ook in Nederland internationale gemeenschappen van religieuzen komen. Niet vanwege het priestertekort, maar omdat zij vanuit het charisma van hun orde of congregatie iets kunnen toevoegen aan de Nederlandse Kerk.
De voorkeur gaat dan uit naar gerijpte, ervaren orden en congregaties. Nieuwe congregaties zijn nog te veel bezig met zichzelf uit te vinden en het is bovendien geen sinecure om in een geseculariseerd land als Nederland actief te zijn. Ik denk dat we die religieuzen dan niet primair in moeten zetten in parochies, maar dat zij vanuit rectoraatskerken veel meer tot hun recht komen.
In Kenia kwam ik ze weer tegen in de parochie: actieve vrouwelijke religieuzen. Wat mis ik ze in onze parochies. Naast de komst van priesterreligieuzen ben ik ook voor internationale communiteiten van vrouwelijke religieuzen, opnieuw van ervaren congregaties.
Tegelijkertijd moet dan goed nagedacht worden over het werk dat zij gaan doen. Ik denk aan het belangrijke werk van de palliatieve zorg, de opvang van vluchtelingen, de voedselbank, het migrantenpastoraat.
Het goede nieuws is: dit alles gebeurt al volop in de wereldkerk en mondjesmaat ook hier. Bisdommen en priesteropleidingen werken al samen in ons land.
In Amsterdam werd de kwijnende Agnesparochie overgenomen door religieuzen en koos men voor een andere vorm – in dit geval een personele parochie – voor hen die troost vinden in de oude liturgie. In Nijmegen is sinds kort een nieuwe internationale gemeenschap van priesters van het Heilig Hart, die een doorstart willen maken van hun congregatie in Nederland. De Dienaressen van de Heilige Geest – ook bekend als de Missiezusters van Steyl – hebben op een aantal plekken in ons land internationale communiteiten, die werken rond een aantal noden. Het kan dus en het smaakt naar meer.
Ik denk dat echt de knop om moet en dat we ons nu nog teveel vastklampen aan tijden die niet meer terugkomen. Als we echt kiezen voor een missionaire Kerk, moeten we daar ook beleid op gaan maken. Daarom moeten we niet nostalgisch terugkijken naar wat eens was, maar vol enthousiasme bouwen aan de Kerk van morgen.
Eric Holterhues is theoloog.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
