In zijn jaren als bisschop van Breda is Jan Liesen uitgegroeid tot voorvechter van parochievernieuwing. Ook in zijn bisdom wordt gefuseerd en moeten kerken dicht, maar tegelijk groeit er iets nieuws. “Vernieuwing gaat niet om het in stand houden van structuren, maar om mensen naar Christus brengen.”

Wat heeft u op deze weg gezet?

“Toen ik na dertig jaar afwezigheid terugkwam in dit bisdom waar ik ben opgegroeid, heb ik me afgevraagd: wat is er hier aan de hand? Of zoals onze paus het vaak zegt: ‘Wat is God aan het doen?’ Want Christus ís er al. Ik heb veel mensen leren kennen en gemerkt dat sommige structuren niet meer passen, een eigen leven zijn gaan leiden. Mijn wens is dat mensen Christus leren kennen en dat is niet gebonden aan de vorm van de structuren die er ooit aan gegeven zijn.”

Welke rol ziet u daarin als bisschop?

“Met alle gedoopten ben ik leerling van Christus, maar als bisschop heb ik een taak binnen de hiërarchie. Die heeft niets te maken met ‘instituut’ of met verstarde vormen. Hiërarchie betekent letterlijk ‘heilig begin’ of ‘beginsel’. Dat heilige beginsel is Christus. Daar staat een bisschop borg voor, niet voor het in stand houden van structuren. Niet dat ik structuren wil verketteren. Ooit waren ze een uiting van echt geloof. Helaas zien de meeste mensen in onze samenleving enkel de versteende buitenkant van het geloof en hebben ze geen idee wat christen zijn inhoudt.”

Gebouwen als obstakel?

“Veel indruk maakte op mij een Australische bisschop, die net als ik kort na zijn wijding in Rome was om kennis te maken met de wereldkerk. Zijn bisdom had veel geleden onder rechtszaken over misbruik. ‘Dat betekent dat we heel veel hebben losgelaten aan middelen en gebouwen’, vertelde hij. En hij voegde daaraan toe: ‘We can’t wait’, we kunnen niet wachten… om aan de slag te gaan, zonder geld en desnoods zonder mooie gebouwen. Want veel mensen vereenzelvigen ons met gebouwen en niet met Christus. Het gaat om de beweging van ons naar Christus en van Christus naar ons. Dat heilige begin moeten we vasthouden.

Waar ik kom, breng ik deze boodschap over Christus als onze identiteit. Onlangs nog in een parochie. Daar ging het om een kostendekkend plaatje voor de toekomst van het kerkgebouw. Terwijl ik de vragen stelde: ‘Voor wie willen we de kerk openhouden?’ En: ‘Waar is een kerkgebouw voor bedoeld?’ Het is een huis van God, een gewijde ruimte waar Hij ons en wij Hem en elkaar mogen ontmoeten, waar we vieren, bidden, zingen, gemeenschap ervaren en uitgezonden worden. Zo het gewijde kerkgebouw beleven, is ook onderdeel van de vernieuwing. Het kost tijd om mensen daarin mee te nemen, het gaat om een proces, om veel kleine stappen met geloof en in liefde.”

THEMANUMMER: De missionaire parochie Katholiek Nieuwsblad presenteert een speciale thema-editie over missionair kerk-zijn. Met achtergronden, opinies, analyses, inspiratie en meer. Nu te bestellen via onze webwinkel

Wat voor stappen bijvoorbeeld?

“De komst van buitenlandse priesters die hier als missionarissen zijn komen werken. En de aanstelling van een nieuwe vicaris-generaal, pater Marc Lindeijer s.j., die met de parochies in gesprek gaat over hoe we missionair kunnen zijn.”

Wat is de rol van de parochiepriester in het veranderproces?

“Leiderschap is bij verandering belangrijk. Daarom proberen we in de priesteropleiding een nieuw accent te leggen. Missiologie komt terug als vak, maar nu niet als missie ver weg. Wij zijn zelf missieland en we zijn allemaal betrokken in de zending van Christus, ongeacht de locatie.

Ook moeten we oppassen voor klerikalisme. Dat komt niet enkel voor bij priesters, maar ook bij pastoraal werkers en bij parochianen. Klerikalisme is een vorm van macht uitoefenen. Leiderschap is iets anders. Leiderschap moet altijd terugleiden naar Christus, niet naar de leider zelf. In plaats van ‘Ik weet het en jij moet doen wat ik zeg’, is een betere houding: ‘Wij kunnen het niet alleen, Christus is onze leider.’”

Is uw bisdom rijp voor uw boodschap?

“Ik merk dat er in mijn bisdom iets broeit. Ik zie twee dingen. Enerzijds is er een echt verlangen naar verandering. En aan de andere kant is er een zoeken om het oude op een nieuwe manier te doen. Zeg maar een andere vlag op de oude lading. De eersten willen zelf veranderen, voor de anderen gaat het om een truc, waarbij ze zelf buiten schot blijven. Voor hen gaat parochievernieuwing nog steeds om onderhoud. Terwijl vernieuwing niet gaat om het in stand houden van structuren, maar om mensen naar Christus brengen.”

En kennelijk broeit er ook iets in de rest van het land.

“We gaan naar duizend aanmeldingen voor de conferentie Als God renoveert met de Canadese priester James Mallon. Er is iets geweldigs aan de gang en wij mogen daarbij zijn. Dat maakt me een beetje nederig en tegelijkertijd geeft dat een enorme verantwoordelijkheid om het goed te doen. Hier ligt een kans. Die moeten we grijpen en goed begeleiden, er moet een goede follow up komen na de conferentie.

Wat daarna komt zal mondjesmaat beginnen. Dat heb je met een vuurtje altijd: dat flakkert, en op een gegeven moment schiet de vlam erin. Ik zag hier en daar al vuur. Maar beperkt, lokaal. Nu zie ik een doorbraak naar het grotere geheel. Kennelijk is de tijd rijp en zien we hier God aan het werk.”

Hoe reageren de andere bisschoppen?

“In de bisschoppenvergadering heb ik de video getoond waarin father Mallon zich richt tot de Nederlandse katholieken. Iedereen reageerde positief. Alle bisschoppen zijn uitgenodigd, maar ik weet niet wie er zal kunnen deelnemen, want zij hebben een volle agenda. Alle bisdommen zijn op verschillende manieren bezig met hetzelfde proces. En dat is goed, omdat de situatie overal verschillend is.”

Maar er klinkt ook kritiek. Mallons aanpak zou te Amerikaans zijn.

“Tegen die mensen zeg ik dat wij geen Amerikanen hoeven te worden. Wij willen leerlingen van Jezus worden en anderen kunnen ons daarbij helpen. Ook Jezus kwam van buiten onze cultuur. Het gaat erom dat we het vuur overnemen.”

Zijn Mallon en zijn boek volgens u meer dan een hype?

“Belangrijk is de titel van zijn boek: Als God renoveert. Het is God die zorgt voor echte vernieuwing. Of zoals we lezen in de psalmen: ‘Als de Heer het huis niet bouwt, zwoegen de bouwlieden tevergeefs.’ Als God het huis wél bouwt, mogen we daar een toekomst van verwachten. Als God in het middelpunt komt in plaats van onze eigen activiteiten, dan ontvangen wij wat Hij voor ons heeft. Vraag is hoe we mensen kunnen helpen om die weg samen te gaan, want het is geen 5 vóór 12, maar 5 óver 12. We moeten in beweging durven komen.”

Dit interview met bisschop Jan Liesen verscheen in KN nr. 7 van 2020, kort voor de oorspronkelijke conferentie ‘Als God renoveert’ met de Canadese priester James Mallon. Die conferentie werd vanwege de coronapandemie meermaals uitgesteld. Binnenkort – op 24 en 25 maart – vindt het evenement alsnog plaats. Zie missionaireparochie.nl.