Nipt meer dan de helft van de inwoners van België noemde zich in 2022 katholiek, een daling ten opzichte van 2018. Onderzoeker Wim Vandewiele benadrukt dat het “een ruwe schatting” is: exacte cijfers over het aantal katholieken en hun kerkgang zijn er bij de zuiderburen niet. “Dat frustreert mij wel.”

De Leuvense godsdienstsocioloog maakte de schatting op basis van enkele representatieve buitenlandse onderzoeken. Hij deed dit eerder ook voor 2018. Wie de schattingen naast elkaar legt, kan dan ook enkele voorzichtige conclusies trekken.

Allereerst dat het aantal mensen in België dat zich katholiek noemt, afnam: van iets meer dan 6 miljoen in 2018 naar ongeveer 5,8 miljoen in 2022. Het aantal katholieken dat minstens eens per maand kerkt, daalde van 1,07 miljoen in 2018 naar 1,03 miljoen in 2022.

Opvallend genoeg steeg het aantal inwoners van België dat zich christen noemt in die periode licht, van 6,37 miljoen in 2018 naar 6,48 miljoen in 2022. De stijging zit in de groepen niet-katholieke christenen, vooral bij de protestanten en orthodoxen.

Migratie

Desgevraagd zegt Vandewiele te vermoeden dat vooral migratie hierin een rol speelt; in het geval van de orthodoxen de arbeidsmigratie uit Oost-Europa. “De vluchtelingen uit Oekraïne zijn nog niet zichtbaar in deze cijfers. Het meetmoment van de onderliggende onderzoeken lag voor de uitbraak van de oorlog daar.”

Het aantal katholieken daalde volgens de professor “met name door de vergrijzing en dus overlijdens. Uitschrijvingen uit het doopregister zijn een factor, maar dat aantal is in België eerder beperkt, dat speelt hier zeker niet op dezelfde schaal als in Duitsland”.

Overigens is de daling van het aantal katholieken voor een deel gedempt “door immigratie van mensen uit Latijns-Amerika en Afrika. Dat speelt vooral in stedelijke contexten als Antwerpen, Gent en Brussel”.

Sociaal wenselijke antwoorden

Directe cijfers over aantallen katholieken en hun kerkgang zijn er in België nauwelijks. De kerkbezoekcijfers die er wel zijn, bijvoorbeeld, zijn gebaseerd op een telling die parochies zelf eens per jaar houden.

“Hoe accuraat dat is, is de vraag”, zegt Vandewiele. “Men meet waarschijnlijk grondig, maar het is niet zeker dat dat overal zo is. Ook kan meespelen dat men als parochie niet negatief wil opvallen, of er sociaal wenselijke antwoorden worden gegeven. Dat is dus wat anders dan een grootschalig onderzoek door een externe partij.”

Brede definitie

Vandewiele baseerde zich daarom voor zijn schattingen op bestaande buitenlandse onderzoeken naar godsdienstigheid in Europa. Ideaal is dat niet.

“Een zwakte is bijvoorbeeld het criterium ‘minstens een per maand’ voor regelmatige kerkgang. Dat is een heel brede definitie in het licht van de norm van wekelijks kerkbezoek in de katholieke Kerk. En onderscheid maken tussen bisdommen of tussen Vlaanderen, Wallonië en Brussel is onmogelijk: die verschillen zijn voor buitenlandse onderzoekers niet interessant.”

Dat directe cijfers “er eigenlijk nooit geweest zijn”, wijt hij aan drie oorzaken. “Er heerste veelal desinteresse, zulk onderzoek is duur, en er is een politieke reden: de staat betaalt de bedienaren van de erkende erediensten, zoals het katholicisme, de humanistische vrijzinnigheid en de islam. Die zullen zich dus zo groot mogelijk willen voordoen.”

Groeiend bewustzijn

De socioloog pleit wel voor direct onderzoek bij overheid en Kerk, want het gebrek eraan “frustreert me wel”.

“Mijn pleidooi vindt oprecht gehoor, maar het kost tijd. Nochtans breekt het gebrek eraan bisdommen soms op. Het is voor je pastorale en liturgische werking belangrijk om te weten hoe in de praktijk gaat. Net als op beleidsvlak: om parochies te hervormen, moet je weten hoeveel voorgangers en kerkgangers er zijn. Je moet als Kerk jezelf kennen, niet alleen je ideeën, maar ook de feiten, en dat gebeurt nu nog onvoldoende. Ik zie dat bewustzijn overigens wel groeien.”

Dat laatste blijkt volgens Vandewiele uit de jaaroverzichten die de Belgische Kerk sinds een aantal jaren publiceert. Hij was er vanaf het begin bij betrokken. De rapporten bundelen cijfers die wél bekend zijn bij bisdommen, kerkelijke organisaties en instellingen in het katholiek maatschappelijk middenveld.

Maatschappelijke waarde van de Kerk

“Dergelijk onderzoek is meer dan enkel met het vingertje zwaaien over de cijfermatige achteruitgang. Het toont de maatschappelijke werking en waarde van de Kerk, die ondanks afnemende cijfers present is in de samenleving. Het biedt tegenwicht aan het beeld van een Kerk die alleen maar naar de eigen navel staart en bezig is met de eigen krimp.”

Dat is intern én extern belangrijk, stelt hij. Intern kan het vrijwilligers en medewerkers een gevoel van trots geven, “zij voelen zich deel van een groter geheel”.

“Extern geeft het mensen een idee van wat de Kerk is en wat zij zoal doet. Dat is niet meer vanzelfsprekend en onbekend maakt onbemind. Ik merk ook dat journalisten uit de rapporten putten als het over de Kerk gaat  – zo kun je dus ook wat doen aan hoe anderen over je spreken.”

‘Wat houdt Nederland tegen?’

Zou hij het zijn noorderburen aanraden ook dergelijke toegankelijke overzichten te publiceren? “Ik zou de Nederlandse Kerk willen zeggen: wat houdt u tegen om dat ook te doen? Er is een investering voor nodig, maar die geeft rendement.”