Wie genoeg heiligenlevens leest, ontdekt dat die vaak qua structuur sterk op elkaar lijken. Letterkundige Ludo Jongen schreef daar een boek over, maar laat zich ook nog steeds verbazen: “Dan val ik weer van mijn stoel van het lachen over een wonder waarvan je denkt: ja, dit is origineel.”
“Mijn oma had een oud missaal. Daarin stonden de heiligen van de dag: vier of vijf regels met een levensgeschiedenis. Oma las die dan voor. Zo maakte ik kennis met heiligenlevens”, vertelt Ludo Jongen.
Later werd hij docent middeleeuwse letterkunde aan de universiteit in Leiden. Op een gegeven moment kwam een student naar hem toe met een tekst in het Middelnederlands. Het was het leven van de heilige Lidwina van Schiedam.
Samen met de inmiddels afgestudeerde student vertaalde Jongen het in hedendaags Nederlands. De vertaling, die in 1989 verscheen, was de eerste in een lange reeks vertalingen van heiligenlevens. “Op een gegeven moment zei iemand: waarom zou je daar geen boek over schrijven, want je weet er zo veel van?”
Dat werd het boek Wonderbaarlijke levens, waarin Jongen de structuur van die heiligenlevens ontrafelt. Wat opvalt is dat ze vol staan met wonderen en dat ze vaak erg op elkaar lijken. “Recycling is bij heiligenlevens van groot belang. Men vindt een motief aardig en dan komt het iedere keer weer terug.”
Het begint al met de geboorte van de heilige. “Daar gaat iets aan vooraf, het kind wordt voorspeld in een visioen of iets dergelijks. Dat is een klassiek motief.” Vervolgens blijkt het al vanaf de geboorte een bijzonder kind te zijn. De heilige Nicolaas bijvoorbeeld wilde maar drie of vier keer per week de borst hebben, want de andere dagen waren vastendagen.
Hetzelfde verhaal komt terug bij de heilige Servaas. “Dat is een mooi motief, maar het verdwijnt op een gegeven moment ook weer uit de verhalen.”
Daar tegenover staat een ander type heilige. Franciscus van Assisi en Ignatius van Loyola leidden aanvankelijk bepaald geen voorbeeldig leven. “Daar is de bekering veel sprekender en in feite is het nog steeds zo dat sommige mensen op latere leeftijd plotseling gegrepen worden en een roeping krijgen”, aldus Jongen.
“Recycling is bij heiligenlevens van groot belang”
Tweet dit!
En ten slotte is er de dood van de heilige. “Er moeten rond het graf van de heilige wonderen gebeuren.” Jongen zegt niet dat ieder heiligenleven hetzelfde is. “Maar toch, als je veel van die dingen leest, krijg je het idee dat het allemaal meer van hetzelfde is. En toch lees ik ze. Want het gaat niet om die 99 gelijke verhalen, maar om dat honderdste dat verbaast.
Dan val ik weer van mijn stoel van het lachen over een wonder waarvan je denkt: ja, dit is origineel. Bijvoorbeeld wanneer de uitgehongerde beesten die in de arena de christenen mogen oppeuzelen, zich plots richten tot de beulen en die soldaat maken. Normaliter vlijen die wilde beesten zich aan de voeten van de christenen.”
Tegenwoordig wordt iemand heilig verklaard nadat er op zijn of haar voorspraak een wonder is gebeurd, nadat iemand tot deze persoon gebeden heeft. “Titus Brandsma is heilig verklaard omdat een karmeliet in Amerika hem had aangeroepen en toen hersteld is van een ongeneeslijke vorm van kanker”, zo geeft Jongen als voorbeeld.
In onze tijd volgt de Kerk een strikte procedure om vast te stellen of er werkelijk sprake is van iets waarvoor de wetenschap geen verklaring heeft. Uiteindelijk is het de paus die erover beslist. Tot het jaar 1000 daarentegen speelde hij geen rol bij een heiligverklaring.
“Kritisch onderzoek zou van al die wonderen uit de middeleeuwse verhalen weinig overlaten”
Tweet dit!
“Als er rond een graf wonderen gebeurden, trok dat gelovigen aan. Men gaat dat lichaam opgraven, de elevatio, men verplaatst het naar een kerk die aan de heilige is gewijd, de translatio en vervolgens wordt het lichaam daar begraven, de deposito. Dat is bijvoorbeeld bij de heilige Servaas gebeurd. Als er ooit een graf van Servaas was, dan was dat in de buurt van de Onze-Lieve-Vrouwekerk. Later is hij overgebracht naar de Sint-Servaaskerk.”
Het ging de lezers er niet om of alles echt gebeurd was. Toch leefden die verhalen, ze werden gebruikt in lessen en in preken. Zo werd het christendom verspreid. Kritisch onderzoek zou van al die wonderen uit de middeleeuwse verhalen weinig overlaten, maar daar ging het de lezers van toen niet om.
Dat geldt ook voor Jongen: “Ik lees ze voor mijn plezier. Niet omdat ze waar zijn, maar wel omdat ze heel veel mensen troost boden.” Het gaf hun hoop en in die zin waren ze niet veel anders dan wij, zegt Jongen.
“Nog steeds zoeken mensen hulp in nood. Ik heb het zelf meegemaakt. Mijn vrouw is 25 jaar geleden aan kanker overleden. Zij zocht ook elders haar heil, onder andere in de macrobiotiek. Als zij aan mij gevraagd had met haar naar Lourdes te gaan, dan was ik met haar naar Lourdes gereden.
Zij wist dat ik er geen fluit van geloofde of geloof. Maar ik ben wel twee keer in Lourdes geweest en ik was onder de indruk van de devotie. Je loopt eerst door die santenkraam. Het is één grote commerciële bende. Maar op het moment dat je dat heiligdom binnenkomt zie je een heel ander verhaal. Dan zie je gewoon dat de mensen daar diep gelovig zijn. Ik had er eigenlijk grote bewondering voor.”
Ludo Jongen, Wonderbaarlijke levens. Patronen in heiligenlevens
Uitgeverij: Walburg Pers
Pagina’s: 248 | € 29,99
ISBN: 9789462498341
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
