De angst voor het straffende oordeel van God, die kwellende ervaring van Luther, het geloof dat God ons zondige schepsels in genade te hulp moet schieten, ons moet ‘rechtvaardigen’: die angst heeft de moderne mens achter zich gelaten.
Het levensgevoel van moderne mensen, die niet meer het oog van God op zich gericht weten, is eerder getekend door het besef van Gods afwezigheid. In een interview voor Radio Vaticaan in 2016 zegt emeritus-paus Benedictus dat voor de van God vervreemde moderne mens het eerder God is die zich verantwoorden moet en zich zou moeten ‘rechtvaardigen’ voor al het verschrikkelijke dat mensen in deze wereld overkomt, met haar lijden en zware lasten.
In zijn recente studie Democratie vraagt om religie pleit de Duitse socioloog Hartmut Rosa voorzichtig voor een terugkeer van religie in onze verwarde, vergruisde samenlevingen vol wantrouwen, waar het gevoel voor gemeenschap en relaties sterk is aangetast, en mensen maar doorgaan “zonder enig idee waarheen en waartoe”.
“Het is zeker niet onrealistisch of utopisch om in een sterk geseculariseerde maatschappij opnieuw te putten uit de tradities van de religie.”
Tweet dit!
Rosa spreekt over concepten als “duurzaamheid, solidariteit, opmerkzaamheid”. Dat klinkt wat vaag. Veel concreter verwijst paus Benedictus in zijn toespraak voor Radio Vaticaan naar de christelijke boodschap. Ook in onze tijd, zegt hij, hebben mensen het verlangen bewaard naar Gods goedheid.
Benedictus verbindt uitdrukkelijk de boodschap van Gods barmhartigheid aan het pontificaat van zijn voorganger Johannes Paulus II en aan dat van paus Franciscus, zijn opvolger, en daarmee aan zijn eigen pausdom.
De Poolse paus, getekend door zijn ervaringen met de wreedheid van het nationaalsocialisme en het communisme, was ervan overtuigd dat de barmhartigheid de enige werkelijke en laatste tegenkracht is tegen de macht van het kwaad! In de woorden van paus Benedictus: alleen waar de barmhartigheid is, “daar eindigt de wreedheid, het kwade, en komt een einde aan het geweld”.
Paus Franciscus, zo vervolgt Benedictus, staat volledig in deze lijn. Vanuit zijn pastorale ervaringen wordt hij nooit moe over Gods barmhartigheid en Gods goedheid te spreken.
Het is zeker niet onrealistisch of utopisch om in een sterk geseculariseerde maatschappij opnieuw te putten uit de tradities van de religie, waar deze spreken over de verbinding die mensen met elkaar blijven zoeken, zegt Rosa in 2023.
In 2016 spreekt Benedictus over de barmhartigheid: “Het is de barmhartigheid, die ons naar God trekt, terwijl de gerechtigheid ons voor Hem angst laat aanjagen.” Het is een verwijzing naar Luthers angst voor het oordeel van God. Onder de oppervlakte van de zelfverzekerdheid van de moderne mens, van zijn eigengerechtigheid, zijn eigenmachtigheid, blijft diezelfde mens, verwond als hij is, een wezen dat “wacht op barmhartigheid”.
Het is geen toeval, zegt Benedictus, dat de parabel van de barmhartige Samaritaan de moderne mens in het bijzonder aanspreekt. Wil niet elke mens, diep in zijn hart, dat er een Samaritaan is die zich over hem heen buigt, olie op zijn wonden giet, en hem naar de herberg terugbrengt? De ware kern van de rechtvaardigingsleer betekent voor onze tijd, zegt Benedictus, dat het niet gaat om een harde, straffende God, maar om een tedere, barmhartige liefde, “een helende liefde, die gratis, voor niets aan ons geschonken wordt”.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
