Het komt zelden voor dat het onderwerp ‘de leeglopende kerk’ niet aan bod komt in gesprekken tussen katholieken, of tussen katholieken en niet-katholieken.

“Ach”, zegt de sceptische, niet-praktiserende katholiek onverschillig, “daar komt toch niemand meer op af.” Een optimist oppert dat het vast goedkomt en dat de kerk wel weer volloopt. Als iemand mij ernaar vraagt, krijg ik altijd het idee te moeten kiezen tussen die twee uitersten. Maar, vraag ik me af, zouden er nog alternatieve opties bestaan, behalve een glorierijke roomse herleving of een stille, deprimerende ondergang?

‘Mis’ gegaan

In Italië, waar ik nu op vakantie ben, lijkt het probleem nochtans wat minder groot. Natuurlijk zijn de plastic stoeltjes bij de buitenmis om half tien ’s ochtends niet allemaal bezet door jongeren, maar leeg zijn ze zeker niet en de priesters zijn maar liefst met z’n drieën in het dorp waar mijn oma woont. De hoofdcelebrant spreekt snel, efficiënt en zingt schaamteloos hard mee door de microfoon.

Ik denk aan Nederland, met zijn hoge, donkere Cuyperskerken, bezoekers op leeftijd en soms vijf minuten lang durende Kyries. Weinig kerkgangers. Men kan zich afvragen waar het ‘mis’ is gegaan. Waar is al dat volk dat op oude foto’s elke kerkbank bezet hield, van de eerste tot de laatste?

Dat het geloof uitsterft, zoals sommigen beweren, acht ik onmogelijk. Zolang de Heilige Geest bestaat – voor eeuwig, dus – zal dat niet gebeuren.

Krampachtig vastklampen

Maar moeten we uitsluiten dat de vorm waarin dat geloof een tijdlang gegoten werd, kan veranderen? Is het mogelijk dat die vorm misschien zelfs belangrijker is geworden dan de inhoud zelf en de authenticiteit ervan kan gaan aantasten? Alsof je stromend water probeert vast te leggen in een mal, alsof je ontastbare Geest probeert vast te zetten.

Misschien klampen wij ons krampachtig vast aan dat kleine beetje concrete dat we denken te bezitten van God, die vorm waar we zo aan gewend zijn en zonder welke we ons geen Kerk voor kunnen stellen.

En God, die we niet kunnen bevatten en die tussen onze vingers door glipt als we het proberen. Zou Hij niet veel groter en wijzer zijn? Groter dan onze gelimiteerde overtuiging van hoe Zijn aanwezigheid zichtbaar zou moeten zijn op aarde?

Onmogelijk idee

“Als alle kerken eenmaal gesloten zijn”, zeg ik wel eens half voor de grap, “zullen we weer bij mensen thuis moeten afspreken voor de Mis, zoals de eerste christenen.” Zo onmogelijk lijkt dat idee me inmiddels niet meer, hoewel het misschien nog wat ver weg is.

Het belangrijkste lijkt me dit: wat er ook gebeurt, al blijft er geen crucifix meer over in Nederland en al zullen de meeste vaste kerkgangers er binnenkort niet meer zijn – al valt het Vaticaan, bij wijze van spreken… dan nog is de Heilige Geest de Geest van Leven. Hij waait waarheen Hij wil, je weet niet waar Hij vandaan komt of waar Hij heengaat. Waarom zou je Hem dan proberen te sturen?