Rond Bevrijdingsdag 2021 schreef ik een column over mijn grootvader. Een voorzichtige column, gevoelig voor het feit dat hij mijn grootvader was, dat er een familieverhaal was, dat er pijn was. Maar ook gevoelig hiervoor: dat zijn oorlogsverleden op zijn best dubbelzinnig en op zijn slechtst ronduit fout was.

Ik dacht toen dat dat anno 2021 wel kon. Dat we wisten van het complexe grijze verleden, dat de naoorlogse indeling van goed tegenover fout wel enigszins gerelativeerd was. Dat was blijkbaar niet zo. Online vielen mensen over me heen – ik moest zelfs afstand van hem nemen. (Zo een cliché-zin .)

Immorele keuze

Het verhaal: op zijn negentiende vertrok hij naar Duitsland omdat hij daar meer geld kon verdienen (wat nogal nodig was, hij kwam uit een gezin van zeven kinderen en een inmiddels invalide vader). Hij ging er bij het leger. Na zeven maanden, toen hij de eed moest afleggen, keerde hij terug naar Nederland, waar hij geen baan wist te vinden. Daarna had hij nietszeggende baantjes in Duitsland als bewaker van gebouwen.

Na de oorlog kreeg hij vijf jaar cel én werd hij stateloos verklaard. Dat deed mij vermoeden dat het familieverhaal geromantiseerd was. Er moesten toch wel ergere dingen gebeurd zijn? Goed, als negentienjarige had hij een immorele keuze gemaakt. Dat verdient een oordeel, maar was dat ‘alles’?

Deze week ging ik eindelijk naar het Nationaal Archief, lichtelijk in vrees en beven. Ik ken hem niet, al bepaalden zijn levenslange depressiviteit en godsdienstwaanzin wel het karakter van mijn vader, en hadden ze zo ook invloed op mij. Maar toch, hij is mijn grootvader.

In hoeverre zou de familie de werkelijkheid mooier hebben gemaakt? Wat zou er weggelaten zijn? Onverteld gelaten?

Opluchting dat het verhaal klopte

Ik ontdekte het verhaal pas na de dood van mijn vader, zoals hij het pas na de dood van zijn vader ontdekte. Ik heb er dus nooit een gesprek over kunnen voeren met een direct familielid. Het was overlevering. Van ooms en tantes op kinderen die veel te laat ontdekten waarom ze waren opgegroeid zoals ze waren opgegroeid.

Toch was er vooral opluchting nadat ik de vele dossiers had doorgelezen. Getuigschriften van predikanten die zijn karakter prezen, uitspraken van justitie en vooral een lange persoonlijke brief van zijn hand. Het familieverhaal klopte.

Afstand intrekken

In die brief werd naïviteit duidelijk, misschien ook egoïsme, de hoop op een beter leven, en domme keuzes. Maar het kwade? Dat vond ik er niet in. In mei 2021 heb ik onder druk indirect afstand van mijn opa genomen. Daar schaam ik me nu voor. Ik trek de afstand in. Overbrug hem. Niet in goedkeuring van zijn foute keuzes, maar wel in het besef dat ik de zonde haat, maar in de persoonlijke brief een zondaar vond die ik lief kan hebben – gelukkig.

Peter van Duyvenvoorde is schrijver en filosoof. Hij schrijft elke drie weken een column voor Katholiek Nieuwsblad.