Het boek Onvoltooide religie was net voltooid toen de auteur ervan overleed. Wrang genoeg noemt emeritus-hoogleraar empirische religiewetenschap Hans van der Ven zijn boek in het voorwoord desalniettemin onvoltooid: zijn analyse staat open voor kritiek, en hij wil graag de discussie aangaan. Dat dat niet meer mogelijk is, is des te meer jammer omdat het boek nogal wat kritische bedenkingen oproept.
Van der Ven was duidelijk een erudiet geleerde, die met veel kennis van zaken schrijft over verleden, heden en toekomst van de religie in het algemeen en het katholicisme in het bijzonder.
Hij doet dat enerzijds welwillend, en probeert het fenomeen godsdienst in bescherming te nemen tegen verlichtingsfundamentalistische kritiek en seculier onbegrip. Anderzijds voegt hij daar zijn eigen kritiek en onbegrip aan toe, en dan met name in de richting van het instituut van de katholieke Kerk.
Gemakkelijke kritiek of ongeïnformeerd onbegrip – dat je daarom gemakkelijk terzijde kunt schuiven – is dat zeker niet. Hij presenteert op z’n minst interessante schema’s om religie te begrijpen, zoals dat van een ‘voltooide’ versus ‘onvoltooide’ religie.
Maar ook een interessant schema blijft uiteindelijk te schematisch: zeker wanneer hij het katholicisme rücksichtslos in het eerste hokje plaatst (als godsdienst die zichzelf als volmaakt en definitief beschouwt), en de rest van onze religieus pluriforme samenleving in het tweede.
De documenten van het Tweede Vaticaanse Concilie bieden hem volop munitie om die al te zwart-witte visie te schagen. (Ook wel eens verfrissend om te lezen, dat wel: iemand die Vaticanum II te reactionair vindt in plaats van te vernieuwend.)
Van der Ven verwijt de Kerk een “heilloos democratisch tekort”, maar doet dan precies hetzelfde als de verlichtingsfundamentalisten die hij bekritiseert. Hij projecteert zijn eigen particuliere, tijdgebonden idealen op de Kerk, en wordt vervolgens boos omdat de Kerk niet aan zijn projecties voldoet.
De auteur maakt grote hinkstapsprongen door de (kerk-)geschiedenis. Daarbij lijkt hij (wederom zoals de seculiere critici) vrij eenzijdig oog te hebben voor de donkere bladzijden daarvan, en staat hij ellenlang stil bij definities en vertalingen die vaak nauwelijks ter zake doen, wat het betoog warrig en weinig overtuigend maakt.
Soms is de stijl vrij droog en schools, soms voegt hij er wat quasi-literaire lyriek aan toe. Soms ook een nogal malle combinatie van beide, bijvoorbeeld wanneer hij plots een interview tussen twee fictieve personen neerpent en van commentaar voorziet.
Lezenswaardig is dit postume werk zeer zeker. Jammer blijft dat het een eindpunt vormde van een eerbiedwaardige academische carrière, in plaats van een vertrekpunt.
Johannes A. van der Ven, Onvoltooide religie. Een ontwerp vanuit waardigheid, recht en redelijkheid. Uitg. Valkhof Pers, 256 pp., € 19,50, ISBN 978 90 5625 511 4
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
