Beeldhouwkunst en houtsnijwerk van Hein ter Reegen siert talrijke kerken in met name Noord-Nederland. Toch is zijn naam maar weinig bekend. Een expositie in zijn thuisstad Veendam moet daar verandering in brengen.
Hendrik Antonius – kortweg Hein – ter Reegen (1892-1973) was als kunstenaar van alle markten thuis. Hij werkte voor seculiere en religieuze opdrachtgevers, voor katholieke en protestantse kerken en hij vervaardigde de meest uiteenlopende voorwerpen, van preekstoelen tot heiligenbeelden.
Met name vanuit parochies kreeg hij veelvuldig opdrachten; een groot deel van zijn werken is in katholieke kerken in de noordelijke provincies terug te vinden.
Toch is Ter Reegens naam weinig bekend. Een tentoonstelling in het Veenkoloniaal Museum in Veendam – de plaats waar de in Münster geboren Ter Reegen vanaf 1922 tot zijn dood heeft gewoond – moet daar verandering in brengen.
“In een tijd waarin kerkgebouwen een vraagstuk geworden zijn, is het mooi om het kerkelijke werk van Ter Reegen uit te lichten.”
Tweet dit!
“Wat opvallend is aan Ter Reegen, is dat er veel werk van hem bewaard is gebleven, maar hij is geen grote en bekende naam”, legt kunsthistoricus Jacolien Wubs uit. “Zijn werk heeft vaak een redelijk anonieme plek in kerken gekregen. Veel ervan is nog in kerken te zien, maar dat blijft onder de radar. Door het nu in het museum te laten zien, lichten we dat werk uit.”
Wubs, die gespecialiseerd is in kerkelijke kunst, heeft de tentoonstelling als gastconservator samengesteld voor het museum. “Het museum wilde al een tijdlang graag iets doen met de werken van Ter Reegen in zijn collectie. Zo kwamen dingen samen: het werkarchief van Ter Reegen wordt in het museum bewaard, dat bestaat uit veel voorbereidende tekeningen voor beeldhouwwerk en meubilair.”
Veel van zijn driedimensionale werk bevindt zich buiten het museum, in katholieke kerken in heel Nederland, maar vooral in Noord-Nederland en met name in de Groninger en Drentse Veenkoloniën.
“Het is mooi dat zo’n kunstenaar, wiens werk zo verbonden is geraakt met de streek, ook op deze plek verdiende aandacht krijgt”, legt Wubs uit.
“Ook in een tijd waarin kerkgebouwen een vraagstuk geworden zijn, denk ik dat het mooi is om dat kerkelijke werk van hem uit te lichten, vanwege de artistieke waarde en vanwege de verhalen, geschiedenissen, rituelen en de wereld van gemeenschappen en hun geloofsbeleving die eraan verbonden is.”
De expositie heeft drie verhaallijnen. “We beginnen met de introductie van de persoon en het werk van Ter Reegen”, vertelt Wubs. “Zijn achtergrond, het soort werk dat hij maakte. De ambachtelijkheid van zijn werk had hij hoog in het vaandel staan.”
Daarbij toont de expositie wat van zijn artistiek vrije werk. “Dat is een belangrijk, maar klein deel van zijn oeuvre; door zijn vele werk in opdracht kwam hij hier relatief weinig aan toe.”
Daarnaast is er het vele toegepaste werk dat hij voor bedrijven en particulieren maakte, zoals houtsnijwerk en meubilair. Dat is bijvoorbeeld in de bestuurskamers van fabrieken in de regio terechtgekomen.
“De expositie gaat ook over de geschiedenis van het katholicisme in het noorden, dat een minderheidsgeschiedenis is.”
Tweet dit!
De derde verhaallijn draait om de kunstvoorwerpen die hij voor kerken schiep. Dat loopt uiteen van grote stukken als preekstoelen en orgelfronten tot kleinere zaken als knielbanken en kandelaars.
“Wat ik bijzonder vind”, zegt Wubs, “is dat een aantal kerken bereid was om hun stukken uit te lenen aan het museum.”
Specifiek noemt ze de Sint-Franciscuskerk van het Drentse Steenwijksmoer. “Die is onder de kerken die ik in het kader van dit project bezocht heb de boeiendste, omdat daar een buitengewone hoeveelheid werk van hem te vinden is. Daaronder is een grote beeldenserie, waarvan de kerk drie werken heeft uitgeleend. Het museum heeft daarvan de voorbereidende tekeningen in bezit; die hebben we kunnen combineren.”
Dat Ter Reegen zoveel beeldhouw- en houtsnijwerk voor katholieke kerken heeft geproduceerd, heeft ook te maken met de veranderende maatschappelijke positie van de katholieken vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw.
De katholieke emancipatie maakte het herstel en de nieuwbouw van katholieke kerken mogelijk. Dat verklaart ook de vraag naar het kerkelijke werk van Ter Reegen.
“De expositie gaat ten dele ook over de geschiedenis van het katholicisme in het noorden, dat een minderheidsgeschiedenis is”, legt Wubs uit. “Het is mooi dat dat ook aandacht krijgt.”
Rond de periode van het overlijden van de beeldhouwer brak in Nederland de tijd van de ontkerkelijking aan, waardoor veel kerkgebouwen een andere bestemming kregen.
Dat heeft ook gevolgen gehad voor het werk van Ter Reegen, heeft Wubs gemerkt. “Ook kerken waarin werk van hem heeft gestaan zijn gesloten. Ik ben op zoek gegaan naar stukken die in een inmiddels herbestemde kerk moeten hebben gestaan, die ik niet altijd heb kunnen traceren.”
Wubs hoopt met de expositie het werk dat Ter Reegen “met veel zorg en aandacht heeft gemaakt” aan een breed publiek te kunnen tonen.
“Het is een plezier om ernaar te kijken, in de wetenschap dat hij het soort vakmanschap en geduld dat dit soort houtsnijwerk vraagt zo belangrijk vond. Dat zie je er ook in terug.”
De expositie Hendrik Antonius ter Reegen is nog tot en met 26 mei 2024 te zien in het Veenkoloniaal Museum te Veendam.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
