In het centrum van Utrecht staat een on-Hollands ogende witte villa. Weinig passanten zullen vermoeden dat zich hier een eeuw geleden een rijk katholiek gezinsleven afspeelde. Om de sporen daarvan te behouden, restaureerde het nageslacht de villa mét kapel.

Nu is het aan het Merwedekanaal een levendig komen en gaan van fietsers, wandelaars, auto’s en bootjes. Aan het begin van de twintigste eeuw was het er stukken minder bedrijvig en lagen er vooral weilanden en tuinderijen.

Creativiteit

Hovenierszoon Jan Jongerius (1888-1941) bracht daar verandering in. Met de opkomst van de auto in de jaren twintig voorspelde hij de behoefte aan tankstations. Hij sloot een deal met oliemaatschappij Texaco en haalde de Amerikaanse auto’s van Ford naar Nederland. Jongerius groeide uit tot een van de grootste Forddealers in het land en tot een belangrijke werkgever in Utrecht.

Zijn kleinkinderen Bernadette en Eric Jongerius bewonderen de creativiteit van hun opa. Op de onderstellen van Ford bouwde hij kleine vrachtwagens, bussen en allerlei andere voertuigen. Later ging hij ook takelwagens bouwen. “Hij rook waar de markt om vroeg. Hij voelde heel goed aan waar groeimogelijkheden waren”, zegt Bernadette.

Tijdens de crisisjaren ging het Jan Jongerius juist voor de wind. Hij bezocht regelmatig Amerika voor zijn Ford-dealerschap en raakte daar geïnspireerd door de Amerikaanse architectuur. “Op de achterkant van een sigarenkistje schetste hij zijn droomhuis”, vertelt Bernadette. Tussen 1936 en 1938 liet hij zijn droomhuis, bestaande uit een villa met tuin, bouwen.

Bernadette: “Hij bouwde echt innovatief.” Van buiten ziet het gebouw er strak uit: nergens is de hemelwaterafvoer te zien. Jan Jongerius liet alles wegwerken in de spouwmuren. De overstekken en rondingen zijn heel Amerikaans, “maar doen ook aan benzinepompen denken”.

Eclectisch interieur

Binnen liggen de elektriciteitskabels in benzinepompslangen verscholen. Schakelaars zijn gemaakt van bakeliet. Jan Jongerius had zelfs een centraal stofzuigersysteem bedacht. “Helemaal goed functioneerde dat systeem niet”, zegt Eric. Bijzonder vindt hij het wel. “Alles wat voorhanden was gebruikte hij voor het huis.”

Zelfs de vloeren zijn gespoten met dezelfde deklagen als die in vrachtauto’s gebruikt werden. Het interieur is al even eclectisch. Bernadette: “Wij denken dat opa van strak en modern hield en oma van tierelantijntjes. Oma moest heel erg wennen aan het futuristische van het gebouw.”

Bouwtekeningen zijn nooit gevonden, een architect is er nooit aan te pas gekomen. De villa met tuin en kantoor zijn door Jan Jongerius zelf ontworpen. Wel bleek tijdens de restauratie dat de constructie niet overal even doordacht en sterk genoeg was.

Toch wordt de villa – inmiddels een rijksmonument – tegenwoordig regelmatig bezocht door architectuurstudenten. Voor hen is het een interessant object, zegt Bernadette. Want “hoe kan iemand zonder de juiste opleiding in die tijd zo’n on-Hollands huis ontwerpen en neerzetten?”

Jongerius was verder ook een echte “katholieke weldoener”, vervolgt ze. “Hij had het zelf goed, maar iedereen om hem heen mocht daarvan profiteren.” Zijn werknemers kregen iedere vrijdag een salariszak. Daar werd regelmatig geld op ingehouden, dat vervolgens naar kerkelijk liefdadigheidswerk ging.

In 1934 richtte Jan Jongerius met enkele anderen een centraal parochiaal magazijn op voor warme maaltijden, tweedehands kleding en beddengoed. Hij gaf naaisters opdracht om nieuwe kleding en kerstmanden te maken voor de armen.

Ook zorgde hij goed voor zijn werknemers. Hij stond werknemers financieel bij en betaalde soms lesgeld voor hun kinderen. Het hele personeel mocht jaarlijks met vrouw of verloofde op zijn kosten op retraite. Een keer nam hij het personeel mee naar het Duitse Mariaoord Kevelaer.

Zijn inzet voor de kerk was ook groot. Hij droeg als kerkmeester bij de Antoniusparochie bij aan de oprichting van de nog altijd bestaande Gerardus Majellaparochie aan de Vleutenseweg in Utrecht. Verder steunde hij arme priesterstudenten en buitenlands missiewerk. In 1939 kreeg Jan Jongerius hier een pauselijke onderscheiding voor en werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van Sint-Gregorius.

Het klooster in

Niet alleen rondom de kerk, ook in huis was katholiek zijn heel gewoon. Vier van zijn tien kinderen gingen “over naar het geloof”, vertelt Eric. “Dat was heel normaal in die tijd.” Oudste zoon Jos werd een witte pater. Dochter Aletta ging als missiezuster naar Afrika en zoon Wim werd pastoor in Zutphen.

Dochter Henny was een jaar of twaalf toen er “een koffertje voor haar klaarstond met een borsteltje en een kammetje”, waarmee ze het klooster werd ingestuurd, vertelt Bernadette. “Dat was toen niet haar eigen keuze, maar uiteindelijk heeft ze er vrede mee gekregen.”

Voor de kinderen die niet het klooster in gingen, smeedde Jan Jongerius huwelijksplannen. Alle “katholieke notabelen van die tijd” passeerden de revue, zegt Eric. “Onze vader moest eigenlijk trouwen met een dochter van de C&A-familie Brenninkmeijer.”

Rijke katholieken zorgden er destijds voor dat katholieke kunstenaars werk hadden. Zo zit boven in de hal een glas-in-loodraam van kunstenaar Willem Mengelberg naar voorbeeld van de Sixtijnse Kapel, echter met Jan Jongerius’ leven als thema. Aan de muren hangen nog altijd portretten van alle gezinsleden, geschilderd door de katholieke kunstenaar Willem Wiegmans. Ook kwam er een kapel – inclusief altaar en godslamp – die veelvuldig gebruikt werd.

In verval

Na de dood van Jan Jongerius in 1941 werd alles anders. In 1953 ging de villa over naar Defensie. Op den duur raakte het pand verpauperd en vervallen. Dit ging het nageslacht van Jongerius aan het hart. Crowdfunding, tv-programma’s, leningen en subsidieaanvragen werden in het werk gesteld om de 3,5 miljoen euro kostende restauratie te kunnen betalen.

In 2018 was die grotendeels klaar. Sindsdien worden er zakelijke bijeenkomsten georganiseerd. Dat is helemaal “in de geest van Jan Jongerius”, zegt Bernadette, die voor de exploitatie van Villa Jongerius verantwoordelijk is.

Ongeveer een jaar geleden werden nieuwe glas-in-loodramen in de kapel geplaatst. Dit gebeurde op initiatief van Eric, die waarschijnlijk nog de enige praktiserende katholiek in de familie is. “De rest is slachtoffer geworden van de jaren zestig”, zegt hij met een knipoog. Met de restauratie van de kapel hoopt Eric toch iets van het geloof door te geven. “De Kerk van geboden is tegenwoordig veel meer een Kerk van liefde.” Dat moest ook tot uitdrukking komen in de kapel.

Heiligen naar wie telgen uit het geslacht Jongerius vernoemd zijn, zijn in glas-in-lood afgebeeld. Met rode letters staat nu in de ramen ‘God is liefde’. Eric: “De deuren van de kapel staan altijd open voor de gasten van de villa. Misschien komen mensen op deze manier toch met het geloof in aanraking.”