In de Stevenskerk in Nijmegen is nog t/m 7 januari een tentoonstelling te zien van Oekraïense en Russische munitiekisten waar hedendaagse iconen op zijn geschilderd. De lelijkheid van de oorlog en de schoonheid van de icoon komen erop samen.
De tentoonstelling Iconen op munitiekisten is door de kerk georganiseerd in samenwerking met het Institute of Easter Christianity van de Radboud Universiteit. Een aantal iconen was afgelopen najaar al te zien in de Albertus Abdij in Egmond.
De iconen zijn geschilderd door het Oekraïense kunstenaarsechtpaar Oleksandr Klymenko en Sonya Atlantova. Het zijn hedendaagse iconen geschilderd op munitiekisten die zijn gebruikt tijdens de oorlog in Donbas en Oekraïne. De kisten zijn zowel van het Russische en Oekraïnse leger geweest.
Sinds de start van het project in 2014 heeft het echtpaar meer dan tweehonderd iconen geschilderd; 25 daarvan zijn nu te zien in Nijmegen. De iconen zijn te koop en de opbrengst gaat naar het onderhoud van een veldhospitaal in Oekraïne dat gerund wordt door vrijwilligers, en naar andere projecten die verband houden met de oorlog in Oekraïne.
In de kooromgang van de Stevenskerk kijken de heiligen je vanaf ruw bewerkt hout aan. Sommige panelen dragen nog de sporen van oorlog, sommige panelen hebben nog de ijzeren sluitingen van de oorspronkelijke kist. Het zijn onderdelen van munitiekisten van het front, naar het atelier gebracht door soldaten.
In het atelier van Klymenko en Atlantova in Kiev worden deze symbolen van oorlog omgevormd tot symbolen van hoop en vrede. Liefelijke afbeeldingen van Maria, met en zonder Jezus, heilige apostelen en andere heiligen kijken sereen vanaf het hout de toeschouwer aan.
En toch, ondanks de liefelijkheid, ondanks het serene, is er ook een gevoel van ongemak. Hier is er niet het gladde vruchtenbomenhout dat traditioneel voor een icoon wordt gebruikt. Hier is het hout prominent aanwezig. Lelijkheid en schoonheid gaan samen. De schoonheid van de icoon, verdoezeld niet waar het op is geschilderd.
Het is een ingewikkeld verhaal, hoe kunnen symbolen van vrede en heiligheid in verband worden gebracht met voorwerpen van dood en vernietiging? Het is ook een gevoel van ongemak: waar kijkt de toeschouwer naar? En dat is net wat de kunstenaars willen bereiken. Naast lelijkheid, schoonheid, naast verderf, leven en hoop.
“Oorlog gaat niet alleen over tragedie en dood, maar ook over heldenmoed en zelfopoffering”
Tweet dit!
Het idee om op het hout van munitiekisten iconen te schilderen, ontstond bij Klymenko toen hij in 2014 een militaire basis in Donbas bezocht. Hij zag overeenkomsten tussen het hout van de munitiekisten en het hout waarop traditioneel de iconen werden geschilderd. Hij nam een kist mee naar zijn atelier en begon te experimenteren. Het resultaat deed hem denken aan de middeleeuwse iconen uit Oekraïne en hij besloot ermee door te gaan.
Zijn vrouw Sonya Atlantova, die uit een familie van iconenschilders komt, stond aanvankelijk negatief tegenover het experiment van haar man. In een interview verklaarde ze: “Hoe kun je een kist waar dodelijke wapens in hebben gezeten samenbrengen met heilige iconen? Toen zag ik het grotere plaatje. Ik besefte dat oorlog niet alleen over tragedie en dood gaat, maar ook over heldenmoed en zelfopoffering.”
“Een van de belangrijkste aspecten voor mij is dat deze icoon, ook een echte kist voor echte munitie laat zien, zo verwijst het naar de realiteit van de oorlog. Voor veel mensen is deze oorlog niet meer dan een plaatje op het nieuws. De kist die van het front komt, is echter een getuige van een gevecht.”
“Elk van deze kisten heeft gevochten. Voor mij persoonlijk is ook het schilderen van een icoon op de munitiekist een bewustwordingsproces over wat er nu eigenlijk gebeurt, en tegelijkertijd laat het mij zien dat geloof, barmhartigheid, schoonheid en menselijkheid blijven bestaan, ondanks alles.”
De kunstenaars willen ook een bewustwordingsproces bij de toeschouwer op gang brengen: “Voor de meeste mensen is de oorlog een ver-van-mijn-bed-show. Het is belangrijk om te laten zien dat de oorlog echt is, dat deze munitiekist echt is en dat er echte wapens in hebben gezeten, die echte mensen hebben gedood.”
De kunstenaars proberen ook een verbinding te leggen tussen de hedendaagse kunst en de oude traditie van het iconenschilderen in Oekraïne. De vormentaal van de iconen, is een taal die in Oekraïne wordt begrepen. Deze taal wordt gebruikt, maar wordt op een moderne manier vorm gegeven.
Dat is alleen al te zien in de materiaalkeuze. De kunstenaars werken met het traditionele tempera, maar ook met houtskool, krijt en zand. Volgens Klymenko gaat het werk dan ook niet uitsluitend over religie, maar is het samenbrengen van mensen uit verschillende landen en geloven net zo belangrijk. “Het gaat niet zozeer over God, maar meer over menselijkheid. De idee om dood te veranderen in leven kan, geloof ik, elke ziel raken.”
De kunstenaars brengen dood en leven direct samen door het leven – de afbeelding van de icoon – te schilderen op boodschappers van de dood – de munitiekisten. Volgens de kunstenaars wordt de munitiekist radicaal veranderd door er een icoon, symbool voor troost en moed, op te schilderen. Volgens Klymenko willen de iconen ook het verhaal vertellen van opstanding, vrede, schoonheid en liefde. En toch ook van Jezus: “Jezus is hier, en Hij praat tegen je.”
De tentoonstelling Iconen op munitiekosten is nog t/m 7 januari te zien in de Stevenskerk in Nijmegen. De kerk is dagelijks geopend van 10.30 uur tot 17.00 uur. Het is raadzaam voor uw bezoek even de website van de Stevenskerk te raadplegen, in verband met evenementen die in de kerk plaats kunnen vinden: www.stevenskerk.nl
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
